ฉนฺทาธิปเตยฺย : ค. ตกอยู่ในอำนาจความรักใคร่หรือพอใจ, มีความรักใคร่พอใจเป็นใหญ่
ฉนฺทานูมคิ : (อิต.) ความรู้ตามโดยความพอใจ ความยินยอมตามโดย ความพอใจ, ความเห็นชอบตามด้วยความพอใจ.
ฉนฺทามุนีต : ค. ซึ่งถูกความพอใจนำไปแล้ว
ฉนฺทิก : ค. มีความพอใจ, มีความพยายาม
ฉนฺทีกต : อิต. มีความพอใจ, มีความพยายาม
ฉมฺภิตตฺต : (นปุ.) ความหวาดหวั่น, ความสะดุ้ง, ความหวาดเสียว, ความครั่นคร้าม. ฉภิ อุตฺราเส, โต, ลงนิคคหิตและอิอาคม ได้ รูปเป็น ฉมฺภิต แล้วลง ตฺต ปัจ. ภาวตัท. สะกัด.
ฉล : (นปุ.) การล่อลวง, การโกง, การพลั้ง – พลาด, ความล่อลวง, ฯลฯ. ขลฺ จลเน, อ, ขสฺส โฉ. ส. ฉล.
ฉวิกลฺยาณ : นป. ความงามแห่งผิว
ฉาตก :
๑. นป. ความหิว; ความอยาก, ความกระหาย ;
๒. ค. ดู ฉาต ฉาตกภย : (นปุ.) ภัยคือความหิว วิ. ฉาตโก เอว ภยํ ฉาตกภยํ. ภัยอันเกิดจากความหิว วิ. ฉาตกมฺหา ชาตํ ภยํ ฉาตกภยํ. ไทยใช้ ฉาตกภัยในความหมายว่า ภัยอันเกิดจาก ไม่มีอาหารการกิน ข้าวยากหมากแพง ภัย อันเกิดจากความแห้งแล้ง.
ฉาต ฉาตก : (ปุ. นปุ.) ความอยาก, ฯลฯ.
ฉาตชฺฌตฺต : (วิ.) อันความหิวเผาแล้ว, อัน ความหิวให้เหี้ยมเกรียมแล้ว.
ฉายา : (อิต.) เค้า คือสิ่งที่เป็นเครื่องกำหนด หมายให้รู้ สิ่งที่ส่อแสดงให้รู้ว่ามีลักษณะ เหมือนสิ่งอื่น, ความไม่มีแดด, เงา, ร่ม (บริเวณที่ไม่ถูกแดดไม่ถูกฝน), รูป, รูป เปรียบ, แสงสว่าง, ฉายา คือ ชื่อที่พระ – อุปัชฌายะตั้งให้เป็นภาษามคธเมื่ออุปสม – บท. วิ. เฉติ สํสยนฺติ ฉายา. ฉา เฉทเน, โย. ฉินฺทติ ปริสฺสมนฺติ วา ฉายา. ไทยใช้ เรียกชื่อภาษาไทยที่ตั้งกันเล่นๆตามลักษ – ณะที่หมายรู้กันในหมู่คณะ เช่น เปี๊ยก ว่ามี ฉายาว่า นายเปี๊ยก นอกจากนี้ยังหมายถึง นางผู้โฉมงามหรือเมียอีกด้วย.
ฉิชฺชน : (วิ.) ขาด, ทะลุ, แตก, สลาย, เสียหาย, ผิด. ฉิทฺ ธาตุ ในความตัด, ฯลฯ. ย ปัจ. ประจำหมวดธาตุ ยุ ปัจ. แปลง ทฺย เป็น ชฺช ยุ เป็น อน.
ฉิทฺทตา : อิต. ความเป็นคือรอยแตกหรือช่อง, รอยแตก, ช่อง, รู
ฉินฺนสสย : ค. ผู้มีความสงสัยขาดแล้ว, ผู้หมดความสงสัย
ฉินฺนาส : ค. ผู้มีความหวังอันขาดแล้ว, ผู้หมดหวัง
เฉกตา : อิต. ความเป็นแห่งบุคคลผู้ฉลาด, ความฉลาดเฉียบแหลม
เฉกปาปก : (ปุ.) คุณและโทษ, ความดีและ ความชั่ว.
ชคฺค : นป. ความตื่นตัว, การดูแล, การเอาใจใส่
ชคฺฆ ชคฺฆิ : (ปุ.?) การร่าเริง, การรื่นเริง, การหัวเราะ, ความร่าเริง, ความรื่นเริง. ชคฺฆฺ หสเน, อ, อิ. ชคฺฆิตาเย เพื่ออันหัวเราะ. ตาเย ปัจ.
ชคู : (ปุ.) สัตว์ผู้ถึงความเกิด (จากตาย) วิ. จุติโต ชาตึ คจฉตีติ ชคู. ชาตปุพฺโพ, คมฺ คติยํ, รู. ลบ ติ เหลือ ชา รัสสะ และลบ ที่สุดธาตุ.
ชจฺจ : (นปุ.) ความเกิด, ความบังเกิด, กำเนิด. ชาติ. ชนฺ ชนเน, โย. แปลง นฺ เป็น ตฺ รวมเป็น ตฺย แล้วแปลงเป็น จฺจ.
ชจฺจนฺธกิจ : (วิ.) ประกอบในความบอดแต่ กำเนิด, ประกอบด้วยความบอดโดยกำเนิด วิ. ชจฺจนฺเธ ชจฺจนฺเธน วา นิยุตฺโต ชจฺจนฺชกิโย. กิย ปัจ.
ชฎา : (อิต.) ความอยาก, ความปรารถนา, กิเลส, ตัณหา. วิ. เตสุ อารมฺมเณสุ อากุ- ลีภูตตฺตา ชฎา วิยาติ ชฏา.
ชฏา : (อิต.) ผมเกล้า, ผมที่เกล้า, เกล้าผม, มวยผม (ผมที่เกล้าเป็นมวยสูงขึ้น), ผม เกล้าของดาบส, เทริด ชื่อเครื่องประดับ ศรีษะ รูปมงกุฎอย่างเตี้ย มีกรอบหน้า, เชิง คือตีน ซึ่งเป็นฐานที่ตั้งของบางสิ่ง บางอย่าง ชายหรือปลายของบางสิ่ง บางอย่าง, ความยุ่ง, ความรุงรัง, ความรก, ชัฏ ( ป่ารก ป่าทึบ เชิง ), ชฎา ชื่อเครื่อง สวมศรีษะ คล้ายมงกุฎ. ชฏฺ ชฏเน สงฺฆาเต วา, อ. ส. ชฎา.
ชนนฺติก : นป. การกระซิบความลับ
ชนปท : (ปุ.) ตำบล, บ้านเมือง, ประเทศถิ่น. ไทยใช้ ชนบท ในความหมายว่า พื้นที่ หรือ เขตแดนที่อยู่นอกเขตเมืองหลวง บ้านนอก. ส. ชนบท.
ชนปทตฺถาวริย : นป. ความถาวรหรือมั่นคงแห่งชนบท
ชปน ชปฺปน : (นปุ.) การกล่าว, การร่าย, การกระซิบ, ความปรารถนา. ชปฺ ชปฺป วจเน มานเส จ, ยุ.
ชปฺปนา : (อิต.) ความให้สัตว์เหนี่ยวรั้ง. ชปฺปฺ วจเน, ยุ.
ชปฺปา : (อิต.) ความปรารถนา, ความเหนี่ยรั้ง.
ชปฺปา, ชปฺปนา : อิต. ความโลภ, ความอยากได้, ความหิว; การพูดเพื่อให้ได้มา
ชปฺปิตตฺต : (นปุ.) ความที่แห่งจิตเป็นจิตเหนี่ยว รั้ง, ความที่จิตเหนี่ยวรั้ง.
ชมฺภาริ : (ปุ. อิต.) อาวุธพระอินทร์, ไฟ, แสง ไฟ (กำจัดความมืด). ชภิ นาสเน, ริ, นิคฺคหิตาคโม.
ชมฺมน : นป. ความเกิด, การสืบสายโลหิต
ชมฺมี : (ปุ.) ผู้มีความต่ำ,ฯลฯ. อีปัจ. ตทัสสัตถิตัท
ชยน : (นปุ.) ความชนะ, ความมีชัย. ยุ ปัจ.
ชยมงฺคล : นป. ชัยมงคล, โชคดีแห่งความชนะ
ชยสิทฺธิ : (อิต.) ความสำเร็จแห่งความชนะ, ความสำเร็จแห่งชัยชนะ.
ชรตา : (อิต.) ความแก่, ฯลฯ. วิ. ชิยฺยนฺติ วุทฺธา ภวนฺติ อสฺสนฺติ ชรา. ชรา เอว ชรตา. ตาปัจ. สกัด. ความเป็นแห่งคนแก่. ตาปัจ, ภาวตัท.
ชรา : (อิต.) ความแก่, ฯลฯ. วิ. ชรณํ ชรา.
ชราชชฺชริต : (วิ.) อันความชราให้คร่ำคร่าแล้ว.
ชราชิณฺณมหลฺลก : (วิ.) ผู้ถือเอาซึ่งความเป็น แห่งคนแก่อันความชราให้คร่ำคร่าแล้ว, ผู้ แก่เพราะอันความชราให้คร่ำคร่าแล้ว.
ชราชิณฺณมหลฺลกิตฺถีวณฺณ : (ปุ.) เพศแห่ง หญิงแก่อันความชราให้คร่ำคร่าแล้ว.
ชราทุกฺข : นป. ความทุกข์เพราะชรา
ชราธมฺม : ค. มีความแก่หรือคร่ำคร่าเป็นธรรมดา
ชราปตฺต : ค. ซึ่งถึงความคร่ำคร่าหรือชรา, ชรา, แก่
ชราพฺยาธิมรณมิสฺสตา : (อิต.) ความที่แห่ง ชาตินั้นเป็นชาติเจือด้วยชราและพยาธิและ มรณะ, ความที่แห่งชาตินั้นเป็นของมีชรา และพยาธิและมรณะเจือปน.
ชราภย : นป. ความกลัวแต่ความชราหรือความเสื่อมโทรม