ติริย : (อัพ. นิบาต) ภายนอก, ขวาง, ปิด, โดยขว้าง, โดยกว้าง, โดยเบื้องขวาง, ใน เบื้องขวาง. รูปฯนามกัณฑ์ว่าเป็น สัตตมิยัตถนิบาต.
ติโร : (อัพ. นิบาต) ภายนอก, ขวาง, ปิด, โดยขวาง, ในเบื้องขวาง, ในภายนอก. รูปฯ นามกัณฑ์ว่าลงในอรรถสัตมี.
อุปรุนฺธติ : ก. เข้าไปปิดไว้, กั้น, ขวาง, ห้าม
ขมฺเภติ : ก. ยัน, ค้ำ, สนับสนุน; ขัดขวาง, ดับ
ตต : (วิ.) แผ่, แผ่ไป, ขยาย, กว้างขวาง., แพร่หลาย. ตนุ วิตฺถาเร, โต, นฺโลโป.
ตนน : (นปุ.) การแผ่, การแผ่ไป, การขยาย, การขยายไป, ความแพร่หลาย, ความกว้างขวาง. ตนุ วิตฺถาเร, ยุ.
ติรจฺฉ : ก. วิ. ขวาง, ไปผิดๆ , ไปขวางๆ
ติรจฺฉาน : ป. ผู้ไปขวาง, สัตว์เดียรฉาน
ติรจฺฉานวิชฺชา : (อิต.) วิชาขวาง, วิชาขวาง ทางไปนิพพาน, ติรัจฉานวิชา คือความรู้ที่ไร้สาระ ความรู้ที่ไม่เป็นประโยชน์ วิชาที่ไม่ทำตนให้พ้นจากทุกข์ซึ่งพระพุทธเจ้า ทรงห้ามมิให้ภิกษุ - สามเณรศึกษา เช่น วิชาทำเสน่ห์ยาแฝดเป็นต้น.
ติริย : (วิ.) ขวาง, กว้าง. ติรฺ อโธคติยํ, อิโย.
นิรคฺคล : ค. ซึ่งไม่ขัดขวาง, ซึ่งไม่เบียดเบียน, อันปราศจากลิ่มหรือกลอน
นิรคฺคล นิรคฺคฬ : (วิ.) มีลิ่มออกแล้ว, ไม่ห้าม, ไม่เบียน, ไม่ขัดข้อง, ไม่ขัดขวาง, ไม่ติด ขัด, ปลอดอุปสรรค.
นิวรณ : (ปุ.) การห้าม, การกั้น, การขัดขวาง, เครื่องห้าม, เครื่องกั้น, เครื่องขัดขวาง, กิเลสอันกั้นจิตไม่ให้บรรจุความดี, ธรรม อันกั้นจิตไม่ให้บรรลุความดี, นิวรณ์, นีวรณ์. นิยยานวรณฏฺเฐน นิวารณา นีวารณา วา. ชื่อว่า นิวรณ์ เพราะอรรถ ว่าเป็นเครื่องกั้นธรรมเครื่องนำออก. ไตร. เป็น นปุ. บ้าง. ฌานาทิกํ ทิวาเรนฺตีติ นิวารณาทิ.
นิวารณ : (นปุ.) การปิด, การปิดบัง, การเปิด บังให้พ้นภัย, การเกียดกัน, การป้องกัน, การป้องกันให้พ้นภัย, การพิทักษ์รักษา, ความปิด. ฯลฯ. นิปุพฺโพ, วรฺ อา วรเณ, ยุ. ส. นิวารณ การขัดขวาง, การต่อต้าน.
นิวาริย : ค. ซึ่งควรแก่การห้ามหรือขัดขวาง
ปฏิปถ : ป. ทางตรงข้าม, ทางขวางหน้า, ทางสวนกัน
ปฏิพาหก : ค., ป. ซึ่งห้าม, ซึ่งป้องกัน, ซึ่งขัดขวาง; ยาถอน (พิษ)
ปฏิพาหติ : ก. ห้าม, คัดค้าน, ป้องกัน, ขัดขวาง, ขจัด, ขับไล่
ปฏิพาหิย : ค. ซึ่งจะต้องขัดขวางหรือป้องกัน
ปฏิมคฺค : ป. ทางสวนกัน, ทางขวางหน้า
ปฏิรุทฺธ : ค. ซึ่งถูกขัดขวาง, ซึ่งถูกกันไว้, ซึ่งถูกกักขัง
ปฏิวาณ : นป. การขัดแย้ง, การขัดขวาง, การต้านทาน
ปฏิวิรุทฺธ : กิต. ผู้ขัดแย้ง; ผู้โกรธ, ผู้เป็นปฏิปักษ์; ซึ่งถูกขัดขวาง
ปฏิเสธติ, - เธติ : ก. ปฏิเสธ, ห้าม, ป้องกัน, กีดกั้น, ขัดขวาง
ปฏิหาเรติ : ก. ให้กลับไป, กั้น, ขัดขวาง, ไล่ไป, หลีกเลี่ยง, ติดตาม
ปถน : (นปุ.) การไป, การถึง, การเป็นไป. ปถฺ คติยํ, ยุ. ความแผ่ไป, ความพิสดาร, ความกว้างขวาง. ปถฺ วิตฺถาเร, ยุ.
ปริปนฺถิก : ค. ผู้ตกอยู่ในอันตราย, ผู้ขัดขวาง, ผู้คัดค้าน, ข้าศึก
ปฬิพุชฺฌติ : ก. ทำให้ชักช้า, ทำให้เสีย; ถูกขัดขวาง
ปฬิโพธ : ป. ความกังวล; อุปสรรค, สิ่งขัดขวาง
ปุถุ : ๑. อ. นอกจาก, แต่, ต่างหาก, เว้นเสีย, คนละแผนก, ต่างๆ , กว้างขวาง;
๒. ค. หนา, ใหญ่, มาก, กว้าง, อ้วน
ปุถุปญฺญ : ค. ผู้มีปัญญากว้างขวาง
ปุถุปญฺญตา : อิต. ความเป็นผู้มีปัญญากว้างขวาง
ปุถุภูต : ค. ซึ่งแผ่ออกไปอย่างกว้างขวาง
ผิต ผีต : (วิ.) แผ่ไป, เผล็ต, บาน, แพร่หลาย, มั่งคั่ง, ผึ่งผาย, กว้าง, กว้างขวาง. ผิ คมเน, โต. ศัพท์หลังทีฆะ.
พิสาล : (วิ.) ใหญ่, กว้าง, กว้างขวาง, แผ่ไป, งาม, ไพศาล. ดู วิสาล.
พุทฺธญาณ : นป. ญาณของพระพุทธเจ้า, ความรู้ที่กว้างขวางไม่มีขอบเขตจำกัด
ภูริปญฺญ : (วิ.) ผู้มีปัญญาราวกะว่าแผ่นดิน, ผู้มีปัญญากว้างขวางดังแผ่นดิน, ผู้มีปัญญากว้างขวางดุจแผ่นดิน, ผู้ประกอบด้วยปัญญากว้างขวางเสมอด้วยแผ่นดิน.
มหาตณฺห : (วิ.) มีความปรารถนาใหญ่, มีความปรารถนามาก, มีใจกว้างใหญ่, มีใจกว้างขวาง, มีตัณหามาก, มักใหญ่.
มหาสย : (วิ.) มีความปรารถนาใหญ่, ฯลฯ, มีใจกว้าง, มีใจกว้างขวาง, ใจกว้าง. มหนฺต+อาสย.
วิตฺถาร : ป. การแผ่ไป, ความพิสดาร, กว้างขวาง
วิตฺถาริก : ค. มีความกว้างขวาง
วิตฺถาริต : กิต. กว้างขวางแล้ว
วิปุล : ค. กว้างขวาง, มาก
วิพาธก : ค. ผู้เบียดเบียน, ผู้ขัดขวาง
วิพาธติ : ก. เบียดเบียน, ขัดขวาง
วิสาล : ค.ใหญ่โต, กว้างขวาง
สมฺพาธน : นป. การขัดขวาง, การกีดขวาง
อฑฺฒกุสิ : (นปุ.) อัฑฒกุสิชื่อเส้นคั่นดุจคันนาขวางของกระทงจีวรซึ่งอยู่ระหว่างมณฑล กับ อัฑฒมณฑล.
อปฺปฏิวาน : ค. ซึ่งไม่ถอยกลับ, อันไม่มีสิ่งใดขัดขวาง, ซึ่งไม่มีอุปสรรค
อปฺปฏิวานิ (ณิ) ตา : อิต. ความไม่มีอุปสรรค, ความไม่มีสิ่งขัดขวาง