อกตญฺญุตา : (อิต.)ความเป็นแห่งบุคคลผู้รู้ซึ่งพระนิพพานอันปัจจัยอะไร ๆ ทำไม่ได้แล้ว, ความเป็นแห่งบุคคลผู้รู้ซึ่งพระนิพพานอันปัจจัยทำ (ปรุง แต่ง) ไม่ได้แล้ว, อกตฺ + ญู + ตา ปัจ. ซ้อน ญฺ รัสสะอู เป็น อุ ในเพราะ ตา ปัจฺ รูป ฯ ๓๗๑.
กฏุล : ค. ประกอบด้วยสารเผ็ดร้อน, ปรุงด้วยของเผ็ดร้อน
กมฺมาภิสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่งคือกรรม, การปรุงแต่งขึ้นด้วยกรรม, การปรุงแต่ง ขึ้นด้วยอำนาจแห่งกรรม.
กายสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่งกาย, สังขาร คือกาย.
จิตฺตสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่งซึ่งจิต, ความปรุงแต่งแห่งจิต, สภาพผู้ปรุงแต่งจิต.
ฉนฺทสามาธิปธานสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่ง อันเป็นประธานคือความตั้งมั่นแห่งความพอใจ.
ตกฺกล : (นปุ.) หมาก, กระวาน พรรณไม้ชนิด หนึ่ง ในจำพวกขิง ข่า ใช้ผลปรุงอาหาร และทำยา, ยาง, ยางไม้, ยางรัก. ตกฺกฺ รุกฺขสิเลเส อโล รูปฯ ๖๕๙.
เตลธูปิต : ค. ซึ่งปรุงด้วยน้ำมัน
เทวทารุ : (ปุ.) เทพทารู เทพทาโร ชื่อพรรณ ไม้ชนิดหนึ่ง มีกลิ่นหอมคล้ายการบูร เปลือกหอมใช้ปรุงอาหารรากใช้ทำยาไทย วิ. เทวานํ ตรุภูตตฺตา เทวทารุ.
นวสปฺปิสงฺขตขีรยาคุ : (อิต.) ข้าวยาคูอัน บุคคลต้มแล้วด้วยน้ำนมอันปรุงแล้วด้วย เนยใสใหม่. เป็น วิเสสนบุพ. กัม. มี ต ตัป., วิเสสนบุพ. กัม. และ ต. ตัป. เป็นภายใน.
นิพฺพาณ นิพฺพาน : (นปุ.) ธรรมอันออกแล้ว จากตัณหา, ธรรมอันออกแล้วจากตัณหา เครื่องร้อยรัด, ธรรมอันออกไปแล้วจาก ตัณหาเครื่องร้อยรัด. วิ. วาฯโต วานโต วา นิกฺขนฺตํ นิพฺพาณํ นิพฺพานํ วา. รูปฯ วิ. วานโต นิกฺขนฺตํ นิพฺพานํ. ลบ กฺขนฺต แล้วกลับบทหน้าไว้หลัง แปลง ว เป็น พ ซ้อน พฺ ความออกจากตัณหา, ความออกไปจากตัณหา, ฯลฯ. วิ. วาณโต วานโต วา นิกฺขมนํ นิพฺพาณํ นิพฺพานํ วา. ธรรมออกแล้วจากวานะ, จิตออกแล้วจาก วานะ. วิ. นิกฺขนตํ วานโต นิพฺพานํ. นตฺถิ วา เอตฺถ วานํ นิพฺพานํ อัฏฐกถาปรมัตถ- ทีปนี. ความสงบ ความดับ ความดับสนิท (ของจิต). นิปุพฺโพ, วา อุปสเม, ยุ. ธรรม ปราศจากเครื่องรัอยรัด, จิตปราศจาก เครื่องร้อยรัด. นิปพฺโพ, วิ สํสิพฺพเน, ยุ. ความดับด้วยอันสำรอกโดยไม่เหลือ เพราะสิ้นตัณหาโดยประการทั้งปวง, ความดับสนิทจากกิเลสและกองทุกข์, แดนอันปราศจากสังขาร (เครื่องปรุงแต่ง), นิพพาณ, นิพพาน, พระนิพพาณ, พระ นิพพาน. วิ. นิพฺพายนนฺติ อริยชนา เอตสฺมินฺติ นิพฺพานํ. นิพฺพายนฺติ สพฺเพ วฏฺฏทุกฺขนสนฺตาปา เอตสฺมินฺติ วา นิพฺพานํ. ส. นิรฺวาณ.
ปาจก : ค. ผู้หุงต้ม, ผู้ปรุงอาหาร
ปาจน : นป. การหุงต้ม, การปรุงอาหาร; ปฏัก, ไม้เท้า
ปาจาเปติ : ค. ให้หุงต้ม, ให้ปรุงอาหาร
เภสชฺชกมฺม เภสชฺชยุญฺชน : (นปุ.) การปรุงยา.
เภสชฺชกร : (ปุ.) บุคคลผู้ปรุงยา, แพทย์ผู้ปรุงยา, เภสัชกร.
มธุรปาณิกา : (อิต.) หญิงผู้มีฝ่ามือมีรสอร่อย, หญิงปรุงอาหารอร่อย, หญิงมีฝีมือในการปรุงอาหาร.
รสหราณี : อิต. สิ่งที่นำมาซึ่งรส, ผู้ปรุง
วิธูปน : นป. การปรุง, การพัด, การรม, พัด
วิธูเปติ : ก. ปรุง, พัด, อบควัน, รมควัน
วิสงฺขาร : ค. ปราศจากเครื่องปรุงแต่ง
สมฺภาร : (ปุ.) การรวบรวม, การสะสม, การอุดหนุน, การเกื้อกูล, การเลี้ยงดู, ความรวบรวม, ฯลฯ, ความพร้อมมูล, ความมากหลาย, องค์เครื่องเต็มพร้อม, องค์, อุปกรณ์, เครื่องอุปกรณ์, เครื่องปรุง, วัตถุ, ของ, ข้าวของ, สิ่งของ, สิ่งของต่างๆ, เครื่องใช้, ของใช้, ทรัพย์, สมบัติ, ฝูง, ฯลฯ, ชุมนุม, ความดีอันสะสมไว้, บุญที่สะสมไว้, สมภาร. สํปุพฺโพ, ภรฺ ธารณโปสเนสุ. โณ. ส. สมฺภาร.
สวฺยญฺชน : ค. มีของปรุงรสอาหาร
โสปาก : ป. คนวรรณะต่ำ, คนจัณฑาล; ผู้ปรุงให้ดีขึ้น
อปุญฺญาภิสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่งมิใช่บุญ, สภาพผู้ปรุงแต่งคือบาป, อภิสังขารคือบาป.
อภิโยค : (วิ.) แต่งขึ้น, ปรุงขึ้น.อภิปุพฺโพ, ยุชฺโยเค, โณ.
อภิสงฺขต : กิต. ตระเตรียมแล้ว, ตกแต่งแล้ว, ปรุงแต่งแล้ว
อภิสงฺขรณ : นป. การตระเตรียม, การตกแต่ง, การปรุงแต่ง, การสร้าง
อภิสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่ง, ความปรุงแต่ง.ณ ปัจ.แปลงกรฺเป็นขรฺแล้วทีฆะ.
อภิสงฺขาริก : ค. สภาพที่สังขารปรุงแต่ง, สภาพที่บุญปรุงแต่ง
อสขตอสงฺขต : (วิ.) อันปัจจัยไม่ปรุงแต่งแล้ว, อันปัจจัยไม่ตกแต่งแล้ว, อันปัจจัยปรุงแต่งไม่ได้แล้ว, ไม่ปรุงแต่งแล้ว, ฯลฯ, ไม่ปรุงแต่ง, ฯลฯ.
อสงฺขต : ค. ไม่มีอะไรปรุงแต่ง, ไม่ถูกรวบรวม
อสงฺขาร : ป., ค. สภาพอันไม่มีอะไรปรุงแต่ง, ไม่ใช่สังขาร
อสงฺขาริก : (นปุ.) ความไม่ปรุงแต่ง. วิ.อสงฺขโรเยวอสงฺขาริกํ.ณิกปัจ.สกัดรูปฯ ๓๖๐.
อสิทฺธ : ค. ไม่หุงต้ม, ไม่ปรุง
อายุสงฺขาร : ป. อายุสังขาร, ปัจจัยปรุงแต่งอายุ, ชีวิต
อิทฺธาภิสงฺขาร : (ปุ.) สภาพผู้ปรุงแต่งแห่งฤทธิ์, การปรุงแต่งขึ้นด้วยฤทธี.
เอรณฺฑ เอรณฺฑก : (ปุ.) ระหุ่ง, เทพทาโร ชื่อไม้ชนิดหนึ่งเปลือกหอมใช้ปรุงอาหาร และทำยา. วิ. โรคํ เอรณฺฑตีติ เอรณฺโฑ. เอรฑิ หึสายํ, โก. รูปฯ ๖๕๗ ศัพท์หลัง ไม่ลบ ก อภิฯ ลง ณ ปัจ. โรคํ นั้นฎีกา อภิฯ เป็น วาตํ. ส. เอรณฺฑ.