กาจ : (ปุ.) สาแหรก, จักษุโรค (โรคตาชนิด หนึ่ง), กระจก กาจมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ. ภิกษุไม่พึงใช้บาตรกระจก ไตร. ๗ / ๓๔. โบราณแปลว่าแก้วหุง. กจฺ พนฺธเน, โณ.
กุถติ : ก. หุง, ต้ม, เดือด
จรุ : (ปุ.) การหุงข้าวสังเวยเทวดา, ภาชนะ เครื่องเซ่นสังเวย, เครื่องเซ่นสังเวย. วิ. จรียติ อิกฺขียตีติ จรุ. จรฺธาตุ อุ ปัจ.
เตลปาก : ป. การต้มด้วยน้ำมัน, การหุงด้วยน้ำมัน, ทำให้สุกด้วยน้ำมัน, ทอด
โทณปาก : ค. (ข้าวสุก) ซึ่งหุงสุกแล้วจากข้าวสารหนึ่งโทณะ, ซึ่งหุงด้วยข้าวสารหนึ่งทะนาน
นิปฺปาก : (วิ.) หุง, ต้ม, สุก.
ปจฺจติ : ก. อันเขาหุงต้ม, ย่อมได้รับทุกข์
ปจฺจน : นป. การหุงต้ม, การเดือดร้อน
ปจติ : ก. หุง, ต้ม
ปจน : นป. การหุง, การต้ม
ปจาเปติ : ก. ให้หุง, ให้ต้ม
ปจารก : ป. ผู้ให้หุง, ผู้ให้ต้ม
ปปจฺจติ : ก. (อันเขา) หุง, ต้ม; สุก
ปริปาก : ป. การหุงต้ม, การย่อยอาหาร
ปริปาจน : นป. ความหุงต้ม, ความเจริญงอกงาม
ปาก : ป. การหุงต้ม; การทำให้สุก; ผลของกรรมอันสุกงอมเต็มที่
ปากฏฺฐาน : นป. สถานที่หุงต้ม, ครัว
ปาจก : ค. ผู้หุงต้ม, ผู้ปรุงอาหาร
ปาจน : นป. การหุงต้ม, การปรุงอาหาร; ปฏัก, ไม้เท้า
ปาจาเปติ : ค. ให้หุงต้ม, ให้ปรุงอาหาร
ปุฏปาก : ป. ของที่หุงต้มแล้วซึ่งเก็บไว้ในถุงหรือในห่อ
ภตฺตการ ภตฺตการก : (ปุ.) คนหุงข้าว, พ่อครัว. วิ. ภตฺตํ กโรติ กริสฺสติ อกาสีติ ภตฺตกาโร ภตฺตการโก วา. ศัพท์หลัง ก สกัด.
ภตฺตปจนกฏาห : (นปุ.) กระทะหุงข้าว.
มหานส : (นปุ.) โรงมีวัตถุอันบุคคลพึงกินมาก, สถานที่หุง, โรงครัว, เรือนครัว, ครัว. วิ. มหนฺตานิ พหูนิ อสิตพฺพานิ ภวนฺติ เอตฺถาติ มหานสํ. มหนฺตปุพฺโพ, อสฺ ภกฺขเณ, ยุ. แปลง ยุ เป็น อน แล้ว แปร น ไว้หน้า ส. และแปลง มหนฺต เป็น มหา.
รนฺธก : ป. คนครัว, คนหุงต้ม
รนฺธน : นป. การหุงต้ม
รนฺเธติ : ก. หุง, ต้ม
วิปจฺจติ : ก. หุงต้ม, สุก
สตปาก : นป. น้ำมันหุงร้อยครั้ง
หุ หุกชาติก : (ปุ.) หุงหุกชาติกะ ชื่อพราหมญ์ตนหนึ่ง มักตวาดผู้อื่นว่า หึหึ.
อสามปาก : ค. ผู้ที่ไม่ให้สุกเอง, ผู้ไม่หุงต้มเอง
อสิทฺธ : ค. ไม่หุงต้ม, ไม่ปรุง
อุกฺขลิ : อิต. หม้อหุงข้าว, เครื่องหุงต้ม
อุกฺขลิมสิ : (นปุ.) เขม่าที่ก้นหม้อ, ดินหม้อ (ละอองดำ ๆ ซึ่งเกิดจากควันไฟที่หุงข้าว ด้วยฟืนติดอยู่ที่ก้นหม้อ).
อุตฺตณฺฑุล : ค. หุงไม่ดี, หุงไม่สุก (ข้าว)
อุปฺปจฺจติ : ก. อันเขาหุง, อันเขาต้ม
ตณฺหงกร : (ปุ.) ตัณหังกร พระนามของ พระ พุทธเจ้าพระองค์หนึ่ง.
กลา : (อิต.) กลา คือส่วน ๑ ใน ๑๖ ส่วน แห่ง ดวงจันทร์ วิ. กลียเต เอกาทินา สํขฺยายเตติ กลา. กลฺ สํขฺยาเณ, อ. เศษ, ส่วน, เสี้ยว, ส่วนแบ่งของเวลา, ศิลปะ.
กุกฺกุตฺถก กุกุตฺถก : (ปุ.) นกกวัก, ไก่ป่า. กุสฺ สทฺเท,ถโก, ทฺวิตฺตํ, กุสสฺส สสฺส โต(แปลง ส แห่ง กุส เป็น ต). ศัพท์ต้นซ้อน กฺ.
เกกร : (ปุ.) คนตาเหล่, คนตาหลิ่ว, คนตาส่อน. วิ. กุจฺฉิตํ กโรตีติ เกกโร. กุปุพฺโพ, กรฺ กรเณ, อ, อุสฺเส (แปลง อุ แห่ง กุ เป็น เอ). สฺ เกกร.
เขตต : (นปุ.) ภริยา, สรีระ, ตน, แดน, แคว้น, นา, ไร่, ไร่นา, ที่, ที่ดิน, ทุ่ง, ทุ่งนา, เขต. วิ. พีชานิ ขิปิยนฺตีติ เขตฺตํ. พีชานิ ขิปนฺตฺ- ยสฺมินฺติ วา เขตฺตํ. ขิปฺ เปรเณ, โต, ปการสฺส ตตฺตํ. ขิตฺตํ พิชํ มหปฺผลภาวกร- เณน ตายตีติ วา เขตฺตํ. ขิตฺตปุพฺโพ, ตา ปาลเน, โต, อิสฺเส, ตการทฺวยโลโป (ลบ ตฺต แห่ง ขิตฺต) ที่แปล เขตฺต ว่า ภริยานั้น เพราะเป็นที่งอกงามของพืช คือ บุตร. ส. กฺษตร.
ติกปาจิตฺติย : (นปุ. อิต.) ติกปาจิตตีย์ คือ ปาจิตตีย์ ๓ ตัว ในสิกขาบทเดียวกัน คือ ขอจีวรจากบุคคลมิใช่ญาติ ๑ บุคคลนั้น มิได้ปวารณาไว้ ๑ ขอในสมัยที่มิได้ ทรงอนุญาตไว้ ๑ ดูสิกขาบทที่ ๖ แห่ง จีวรวรรค.
ปุเรกฺขาร : (ปุ.) อันกระทำในเบื้องหน้า, การกระทำในเบื้องหน้า, การห้อมล้อม, ความนับถือ. ปุร+กรฺ+ณ ปัจฺ แปลง กรฺ เป็น ขรฺ ทีฆะ ลบ ณฺ คงวิภัติของบทหน้าไว้ ซ้อน กฺ รูปฯ ๕๖๖. โมคฯ ณาทิกัณฑ์ ๑๒๔ ตั้ง ปุรา+กรฺ+ร ปัจจฺ เอา อา แห่ง ปุรา เป็น เอ.
หสวตีนคร : (นปุ.) นครหงสวดี พระนครหงสาวี ชื่อเมืองหลวงของชาติมอณ.
อุคฺคตฺถน : (นปุ.) เครื่องประดับทรวง. วิ. คาวีนํ ถนาการตฺตา คตฺถนํ. โอสฺสตฺตํ (แปลง โอ แห่ง โค ศัพท์ เป็น อ). ต เมว อุตฺตมตฺตา อุคฺคตฺถนํ. แปลว่า เครื่อง ประดับหน้า, เครื่องประดับหน้าผาก, เครื่องประดับไหล่ บ้าง.
อุณฺหคู อุณฺหสิ : (ปุ.) พระอาทิตย์ วิ. อุณฺหา คาโว รสฺมิโย เอตสฺสาติ อุณฺหคู, แปลง โอ แห่ง โค เป็น อู. อุณฺหา รํสิโย เอตสฺสาติ อุณฺหสิ. ลบ รํ.
อุสฺโสฬฺหิ : (อิต.) ความเพียรยิ่ง วิ. อุ ปพาฬฺหํ ทุกฺกรกมฺมํ สหติ ยายาติ อุสฺโสฬหิ. อุปุพฺ โพ, สห ปสหเน, โฬฺห, สหสฺส โส. อุสฺ สาหานํ อูหาติ วา อุสฺโสฬฺหิ. อุสฺสาห+อูหา แปลง อา ที่ศัพท์ อุสฺสาห เป็น โอ และ ลบ ห ลบ อู แห่ง อูหา แปลง หฺ เป็น ฬฺห อี อิต. รัสสะ เป็น อิ ฎีกาอภิฯ ไม่ รัสสะ ได้รูปเป็น อุสฺโสฬฺหี วิเคราะห์แรก ฎีกาอภิฯ แปลง สห เป็น โสฬฺห.