อาทิ : (วิ.) ก่อน, แรก, ต้น, เป็นต้น, ปฐม, ถือเอา, อัน...ย่อมถือเอา.วิ. อาทียเตปฐมํคณฺหียเตติอาทิ.อาทียตีติวาอาทิ.อาปุพฺโพ, ทาอาทาเน, อิ.ส.อาทิ.
อาทิกมฺม : (วิ.) ผู้ประกอบด้วยกรรมอันเป็นเบื้องต้น.วิ. อาทิกมฺเมนนิยุตฺโตอาทิกมฺโม, ณปัจ.ราคาทิตัท.
อาทิกมฺมิก : (วิ.) ผู้ประกอบด้วยกรรมอันเป็นเบื้องต้น, ผู้ประกอบในกรรมอันเป็นเบื้องต้น.วิ.อาทิกมฺเมนอาทิกมฺเม วานิยุตฺโตอาทิกมฺมิโก.ณิกปัจ.ตรัต๎ยาทิตัท.
อาทิจฺจ : (ปุ.) ดวงอาทิตย์, พระอาทิตย์, ตะวัน, ดวงตะวัน.วิ. อาภุโสทิปฺปตีติอาทิจฺโจอาปุพฺโพ, ทิปฺทิตฺติยํ, โณฺย.แปลงปฺเป็นจฺลบณิรวมเป็นจฺยแปลงจฺยเป็นจฺจฏีกาอภิฯอาบทหน้าทิปฺธาตุอปัจ.ลงยปัจ.ประจำธาตุเป็นจฺจอทิติยาปุตฺโตอาทิจฺโจ.อทิติยาอปจฺจํอาทิจฺโจ.ยปัจ.โคตตตัท.ทีฆะต้นศัพท์ ลบอิที่ติเป็นตฺยแปลงตฺยเป็นจฺจรูปฯ ๓๕๔.สยํปภายนฏฺฐายอาทิกปฺปิเกหิอิจฺโจอุปคนฺ-ตพฺโพติอาทิจฺโจอาทิกปฺปิกปุพฺโพ, อิคติยํ, ริจฺโจ, กปฺปิกโลโป.ลงจฺจหรืออจฺจปัจ.แทนริจฺจ ก็ได้.ส. อาทิตฺย.
อาทิจฺจพนฺธุ : (ปุ.) วงศ์แห่งพระอาทิตย์, อาทิจ-จพันธุพระนามของพระพุทธโคดมพระนาม ๑.
อาทิเทวอาทีปุริส : (ปุ.) พระวิษณุ.ส. อาทิเทว
อาทิย :
๑. ค. (๑) กินได้, รับประทานได้;
(๒) ดู อาทิ๒. กิต. ถูกถือเอาแล้ว อาทิกลฺยาณ : (วิ.) มีคุณอันบัณฑิตพึงนับในเบื้องต้น, มีความไพเราะอันบัณฑิตพึงนับในเบื้องต้น, มีความไพเราะในเบื้องต้น, งามในเบื้องต้น.
อาทิจฺจปถ : (ปุ.) ทางแห่งพระอาทิตย์, คลองแห่งพระอาทิตย์, กลางหาว, อากาศ.
อาทิจฺจมณฺฑล : (นปุ.) มณฑลแห่งพระอาทิตย์.
อาทิจฺจวาร : (ปุ.) วันอาทิตย์.ส. อาทิตยวาร.
อาทิจฺจุปฏฺฐานา : อิต. การบูชาพระอาทิตย์
อาทิณฺณ : กิต. แตกแล้ว, หักแล้ว, แยกแล้ว
อาทิณฺณตฺต : นป. ความเป็นคืออันแตก, ความแตก, ความหัก
อาทิโต : ก. วิ. ตั้งแต่ต้น, ตั้งแต่แรก
อาทิปริโยสาน : (ปุ. นปุ.) อักขระเบื้องต้นและอักขระเบื้องปลาย, เบื้องต้นและเบื้องปลาย.
อาทิยติ : ก. ๑. ถือเอา, รับเอา, ยึดถือ;
๒. แตก, หัก
อาทิยนตา : อิต. ความยึดถือ, การถือเอา
อาทิสติ : ก. ชี้ชัด. แสดงชัด; ทายใจ, ดักใจ; อุทิศ, เจาะจง
อาทิสนา : อิต. การทำนาย, การทายใจ, การดักใจ
อาทิสฺส : กิต. ชี้ชัดแล้ว; ดักใจแล้ว, จำเพาะแล้ว, เจาะจงแล้ว
อาทิโส : ก. วิ. แต่ต้น
ธชปฏากกทฺทลิอาทิ : (วิ.) มีธงชายและ ธงแผ่นผ้าและต้นกล้วยเป็นต้น.
นิรยุปฺปตฺติอาทิ : (วิ.) มีอันบังเกิดในนรก เป็นต้น.
มุสาวาทาเวรมณีอาทิ : (วิ.) (วจีสุจริต) มีเจตนาเป็นเครื่องเว้นจากการพูดเท็จ เป็นต้น.
อาท : (วิ.) ต้น, ก่อน, แรก.
ทิกฺก : (ปุ.) ช้างหนุ่ม, ช้างรุ่น. อาทิ+กร ลบ อา ซ้อน ก.
ทิกฺกร : (ปุ.) เด็กหนุ่ม, เด็กรุ่น. อาทิ+ กร ลบ อา ซ้อน ก.
โสตาปตฺติผลาทิ : (วิ.) (ผล) มีโสดาปัตติผล เป็นต้น. วิ โสตสฺส อาปตฺติ โสตาปตฺติ. โสตาปตฺติโต ชาตํ ผลํ โสตาปตฺติผลํ. โสตาปตฺติผลํ อาทิ เยสํ ตานิ โสตาปตฺติ ผลาทีนิ (ผลานิ).
อุปชฺฌายาทิวตฺต : (นปุ.) วัตรอัน...พึงประพฤติ โดยชอบในอุปการชน มีพระอุปัชฌาย์ เป็นต้น. มี วิ. ตามลำดับดังนี้.- ฉ. ตุล. อุปชฺฌาโย อาทิ เยสํ เต อุปชฺฌา- ยาทโย (อุปการชนา) วิเสสนปุพ. กัม. อุปชฺฌาทโย อุปการชนา อุปชฺฌายาทิอุปการชนา. ส. ตัป. อุปชฺฌายาทิอุปการชเนสุ สมฺมา- จริตพฺพํ วตฺตํ อุปชฺฌายาทิวตฺตํ. วัตรมีวัตรเพื่อพระอุปัชฌาย์ เป็นต้น มี วิ. ดังนี้.- จ. ตัป. อุปชฺฌายสฺส วตฺตํ อุปชฺฌายวตฺตํ. ฉ. ตุล. อุปชฺฌายวตฺตํ อาทิ เยสํ ตานิ อุปชฺฌายาทีนิ (วตฺตานิ). วิเสสนบุพ. กัม. อุปชฺฌายาทีนิ วตฺตานิ อุปชฺฌายาทิวตฺตานิ.
กปิลวตฺถุ : (นปุ.) เมืองเป็นที่อยู่ของฤาษีชื่อ กปิละ, เมืองชื่อกบิลพัสดุ์, เมืองกบิลพัสดุ์. วิ. อาทิกาเล กปิลนามกสฺส อิสิโน นิวาส นฏฺฐนตฺตา กปิลวตฺถุ.
คห : (ปุ.) การจับ, การกุม, การจับกุม, การยึด, การถือ, การยึดถือ, เรือน, ป่า, หมู่ไม้, ยักษ์, ปลาฉลาม, จระเข้, นายขมังธนู, ดาวนพเคราะห์. คหฺ อุปาทาเน, อ. ดาว- นพเคราะห์ คือ สูโร อาทิจฺโจ วา, จนฺโท, องฺคาโร, วุโธ, โสโร, ชีโว, ราหุ, สุกโก, เกตุ. ส. ครฺห.
พุทฺธาทิจฺจ : (ปุ.) พระพุทธเจ้าเพียงดังดวงอาทิตย์, พระพุทธเจ้าดังดวงอาทิตย์. วิ. พุทฺโธ อาทิจฺโจ อิว พุทฺธาทิจฺโจ.
อาจริย : (ปุ.) อาจารย์ วิ. สิสฺสานํหิตมาจรตีติอาจริโย.อนฺเตวาสิกานํหิตํมุเขนอาจรติปวตฺตตีติวาอาจริโย (ผู้ประพฤติเอื้อเฟื้อแก่ศิษย์).อาทิโตปฏฺฐายจริตพฺโพอุปฎฺ-ฐาตพฺโพติ วาอาจริโย (ผู้อันศิษย์พึงบำรุงตั้งแต่แรก).อาทเรนจริตพฺโพติ วาอาจริโย(ผู้อันศิษย์พึงประพฤติโดยเอื้อเฟื้อ). อาปุพฺโพ, จรฺจรเณอุปฏฺฐาเน วา, โย, อิอาคโม.แปรเป็นอาเจรบ้าง. รูปฯ๖๓๘.ส.อาจรฺย.
อาลาป : (ปุ.) การกล่าวในเบื้องต้นในกาลที่ ไปและกาลเป็นที่มา. วิ. อาทิมฺหิ คมนกาล- อาคมนกาเล ลาโป อาลาโป. การทักก่อน ให้น่ารักเมื่อไปและมา, การทักก่อน, การพูดก่อน, การทักทาย. วิ. อาทิมฺหิ ลาโป อาลาโป. อาทิโก วา อาลาโป อาลาโป. อาปุพฺโพ, ลปฺ วจเน, โณ. ส. อาลป.
อาทเปติ : ก. ให้ถือเอา, ให้รับเอา, ให้ยอมตาม
อาทยุปลทฺธิ : (อิต.) ความรู้สิ่งที่เกิดก่อน, ความรู้เรื่องที่เกิดก่อน, ความรู้เรื่องปฐมสัตว์, ปฐมสัตย์วัตถุ.
อาทหน : นป. การจุดไฟ, การเผา
อาทุ : อ. หรือ, หรือว่า, แต่, แน่นอน
อาทู : (อัพ. นิบาต) หรือว่า.
กทมฺพก : (นปุ.) หมวด, ฯลฯ. วิ. กทํ อวยวํ อาททาตีติ กทมฺพกํ. กทปุพฺโพ. วกฺ อาทาเน, อ, วสฺส โพ.
กุกฺกุฏ : (ปุ.) ไก่, ไก่ป่า, ไม้รังไก่, ปีระกา. วิ. กุ กุฏตีติ กุกฺกุโฏ. กุปุพฺโพ, กุฏฺ เฉทเน, อ. กุกฺ อาทาเน วา, อุโฏ. กุกติ โคจรํ อาททาตีติ วา กุกฺกุโฏ. ส. กุกฺกุฏ.
กุกฺกุร : (ปุ.) หมา, ลูกหมา, ปีจอ. วิ. กุกติ สสาทโย อาททาตีติ กุกฺกุโร. กุก อาทาเน, อุโร. ส. กุกฺกุร กุกุร.
ชยมฺปติ : (ปุ.) เมียและผัว. วิ. ชายา จ ปติ จ ชยมฺปติ รัสสะ อาที่ ชา และยา สังโยค มฺ หรือ ลง นิคคหิตอาคม แล้วแปลงเป็น มฺ อภิฯ ว่าเพราะมี ปติ อยู่เบื้องปลาย แปลง ชายา เป็น ชย.
ทายาท : (วิ.) ผู้ถือเอาซึ่งทรัพย์อัน...พึงให้, ผู้ถือเอาซึ่งทรัพย์อันมารดาและบิดาพึงให้, ผู้รับมรดก. วิ. ทายํ ทาตพฺพํ อาททาติ คณฺหาตีติ ทายาโท. ทาย อา ปุพฺโพ, ทา อาทาเน, อ. โมศฯ ณาทิกัณฑ์ ๕๙.
พก : (ปุ.) นกยาง, นกยางโทน ชื่อนกยางชนิดหนึ่ง. วิ. วกติ โคจรํ อาททาตีติ พโก. วกฺ อาทาเน, อ, วสฺส โพ. เวสฯ เป็น พกฺอาทาเน.