อ้อยช้าง : น. (๑) ชื่อไม้ต้นชนิด Lannea coromandelica Merr. ในวงศ์ Anacardiaceae ขึ้นตามป่า ใช้ทํายาได้, กุ๊ก ก็เรียก. (๒) ดู กาซะลองคํา ที่ กาซะลอง.
อ้อย : น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Saccharum officinarum L. ในวงศ์ Gramineae ขึ้นเป็นกอ ลําต้นเป็นปล้อง ข้างในตัน มีหลายพันธุ์ เช่น อ้อยขาไก่ อ้อยตะเภา หีบเอานํ้าหวานทํานํ้าตาลทรายหรือใช้ดื่ม หรือเคี้ยวกิน แต่นํ้าหวาน.
อ้อยเข้าปากช้าง : (สํา) น. สิ่งหรือประโยชน์ที่ตกอยู่ในมือแล้ว ไม่ยอมคืน.
กาซะลองคำ : น. ชื่อไม้ต้นชนิด Radermachera ignea (Kurz) Steenis ในวงศ์ Bignoniaceae ชอบขึ้นตามที่ค่อนข้างชุ่มชื้น ทางภาคเหนือ เปลือกเรียบสีเทา ดอกสีเหลืองทอง, อ้อยช้าง ก็เรียก.
ช้าง ๑ : น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมชนิด Elephas maximus ในวงศ์ Elephantidae ตัวสีเทา จมูกยื่นยาวเรียกว่า งวง ตัวผู้มีงายาว เรียก ช้างพลาย ถ้ามีงาสั้นเรียก ช้างสีดอ ตัวผู้เมื่อตกมันมี ความดุร้ายมาก ตัวเมียเรียก ช้างพัง ส่วนใหญ่ไม่มีงาปรากฏ ให้เห็น แต่บางตัวมีงาสั้น ๆ ซึ่งเรียกว่า ขนาย โผล่ออกมา กินพืช อยู่รวมกันเป็นโขลง มีช้างพังอายุมากเป็นจ่าโขลง.
ช้าง ๒ : น. ชื่อกล้วยไม้ชนิด Rhynchostylis gigantea Ridl. ในวงศ์ Orchidaceae กลีบดอกสีขาว มีประสีม่วงหรือแดง กลิ่นหอม พันธุ์ที่กลีบดอกชั้นในมีประที่โคนเรียก ช้างดํา, พันธุ์ที่มี ประทั่วทุกกลีบดอก เรียก ช้างกระหรือ ช้างค่อม (R. gigantea Ridl. var. illustris Rchb.f.), พันธุ์ที่กลีบดอกสีขาวสะอาด เรียก ช้างเผือก (R. gigantean Ridl. var. harrissoniana Holtt.), พันธุ์ที่กลีบดอกสีแดง เรียก ช้างแดง (R. gigantea Ridl. var. rubra Hort.).
ช้าง ๔ : ก. เศร้าโศกมาก, ใช้ประกอบกับคํา ไห้ เป็น ไห้ช้าง.
ช้าง ๓ : น. ชื่อซางวันศุกร์.
ช้างเผือก ๑ :
ดูใน ช้าง๑. ช้างเผือก ๔ :
น. (๑) (ถิ่นพายัพ) ต้นคงคาเดือด. (ดู คงคาเดือด). (๒) ดู ช้าง๒. ช้างงวง : น. ช้างไม่มีงา, ช้างสีดอ.
ช้างชนะงา : น. ช้างที่โรยเชือกผ่อนให้เข้าไปใกล้ช้าง อีกตัวหนึ่งจนประงาหรือเอางากระทบและเป็นฝ่ายชนะ.
ช้างชำนิ : น. ช้างสําหรับขี่, ช้างที่นั่ง.
ช้างต่อ : น. ช้างที่หมอเฒ่าขี่ในการจับช้าง.
ช้างน้ำ : น. สัตว์ในนิยาย มีรูปร่างเหมือนช้าง มีงวงและ งาคล้ายช้าง หางเป็นปลา.
ช้างเนียม : (กฎ) น. ช้างที่มีลักษณะ ๓ ประการ คือ พื้น หนังดำงามีลักษณะดังรูปปลีกล้วย และเล็บดำ.
ช้างผะชด : น. ช้างต่อ.
ช้างเผือก ๑ : น. ช้างในตระกูลชาติพรหมพงศ์ อิศวรพงศ์ พิษณุพงศ์หรืออัคนิพงศ์ ที่มีลักษณะ ๗ สี คือ ขาว เหลือง เขียว แดง ดํา ม่วง เมฆและมีตา เล็บ ขน เป็นต้น ประกอบ ด้วยคชลักษณ์ด้วย; โดยปริยายหมายถึงคนดีมีวิชาเป็นต้น ที่เกิดในชนบทแล้วมามีชื่อเสียงโด่งดังอยู่ในกรุง.
ช้างเผือก ๓ : น. แสงกลุ่มดาวที่แผ่เห็นสว่างเป็นพืดในท้องฟ้า เรียกว่า ทางช้างเผือก.
ช้างพลาย : น. ช้างตัวผู้; ชื่อดาวฤกษ์บุรพาษาฒ.
ช้างพัง : น. ช้างตัวเมีย; ชื่อหนึ่งของดาวฤกษ์สวาดิ มี ๕ ดวง, ดาวงูเหลือม ดาวสวาตี หรือ ดาวสวัสดิ ก็เรียก.
ช้างยืนแท่น : น. เรียกช้างสำคัญที่ผูกเครื่องพระคชาธาร ยืนบนแท่นในงานพระราชพิธีว่า ช้างยืนแท่น.
ช้างยืนโรง : น. เรียกช้างที่อยู่ประจำโรงว่า ช้างยืนโรง.
ช้างร้อง : น. ชื่อดอกไม้ไฟชนิดหนึ่ง จุดมีเสียงดังเหมือน เสียงช้างร้อง.
ช้างสาร : (สำ) น. ผู้มีอำนาจ ในความว่า ช้างสารชนกัน หญ้าแพรกก็แหลกลาญ.
ช้างสำคัญ : (กฎ) น. ช้างที่มีมงคลลักษณะ ๗ ประการ คือ ตาขาวเพดานปากขาว เล็บขาว ขนขาว พื้นหนังขาวหรือ สีคล้ายหม้อใหม่ ขนหางขาวและอัณฑโกศขาวหรือสี คล้ายหม้อใหม่.
ช้างสีดอ : น. ช้างพลายที่มีงาสั้นโผล่ออกมาเล็กน้อยผิดกับช้าง สามัญ.
ช้างสีปลาด : [ปะหฺลาด] (กฎ) น. ช้างที่มีมงคลลักษณะ อย่างหนึ่งอย่างใดใน ๗ อย่าง คือ ตาขาว เพดานปากขาว เล็บขาว ขนขาว พื้นหนังขาวหรือสีคล้ายหม้อใหม่ ขนหาง ขาว หรืออัณฑโกศขาวหรือสีคล้ายหม้อใหม่.
ช้างเหยียบ : ดู หมอช้างเหยียบ.
ช้างชูงวง : น. ชื่อกลบทชนิดหนึ่ง.
ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิด : (สํา) น. ความชั่วหรือความผิด ร้ายแรงที่คนรู้ทั่วกันแล้ว จะปิดอย่างไรก็ไม่มิด.
ช้างทำลายโรง : น. ท่าละครท่าหนึ่ง.
ช้างน้อย : น. ชื่อหนึ่งของดาวฤกษ์มูลา มี ๙ ดวง, ดาวแมว ดาวมูล หรือ ดาวมูละ ก็เรียก.
ช้างน้าว : น. (๑) ชื่อกล้วยไม้ชนิด Dendrobium pulchellum Roxb. ในวงศ์ Orchidaceae ดอกใหญ่ สีนํ้าตาลอมชมพูหรือนวล มีแต้มสีเลือดหมูที่กลีบกระเป๋า ๒ แต้ม. (๒) ดู ตานเหลือง.
ช้างประสานงา : น. ชื่อกลบทชนิดหนึ่ง; ท่าละครท่าหนึ่ง; ชื่อเพลงบทละคร.
ช้างเผือก ๒ : น. เครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลหนึ่ง สร้างขึ้นครั้งแรก ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว.
ช้างสะบัดหญ้า : น. ท่าละครท่าหนึ่ง.
ช้างใหญ่ : น. ชื่อหนึ่งของดาวฤกษ์เชิงชายา มี ๑๔ ดวง, ดาวงาช้าง ดาวคอนาค ดาวแพะ หรือ ดาวเชิงชายะ ก็เรียก.
อ้อยแดง : น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Saccharum sinense Roxb. ในวงศ์ Gramineae เปลือกลําต้นและใบสีม่วงแดง ใช้ทํายาได้.
สถลทิน : น. ชื่อสถานที่สําหรับทําพิธีเกี่ยวกับรับช้างเผือก ทําเป็น เนินดินมีเสาโครงเพดานผ้าขาวเป็นที่หุงข้าวเภาและปักต้นอ้อย.
กลางช้าง : น. ตําแหน่งพนักงานประจํากลางหลังช้าง.
กำลังช้างเผือก : น. ชื่อพรรณไม้ ๒ ชนิดในสกุล Hiptage วงศ์ Malpighiaceae ขึ้นตามป่าเบญจพรรณทั่วไป ใบเดี่ยว ค่อนข้างกลมมน ขอบหยักตื้น ๆ ออกตรงข้ามกัน ดอกสีขาวอมชมพู ชนิด H. bengalensis Kurz เป็นไม้เถาเนื้อแข็ง, โนรา ก็เรียก; ชนิด H. candicans Hook.f. เป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก, พญาช้างเผือก ก็เรียก.
ข้ออ้อย : น. ชื่อลายชนิดหนึ่ง; ชื่อเหล็กเส้นชนิดหนึ่งซึ่งมีลักษณะ คล้ายลำอ้อย.
ขาดคอช้าง : ก. ถูกฟันตายบนคอช้างเมื่อเวลาชนช้างกัน, ขาดหัวช้าง ก็เรียก.
ขาดหัวช้าง : ก. ถูกฟันตายบนคอช้างเมื่อเวลาชนช้างกัน เช่น ผู้ใด ชนช้างมีชัยและข้าศึกขาดหัวช้าง. (กฎมนเทียรบาลในกฎ. ราชบุรี), ขาดคอช้าง ก็เรียก.
ข้าวหางช้าง :
น. ข้าวฟ่างหางช้าง. (ดู ข้าวฟ่าง ที่ ข้าว). คอกช้าง : น. สถานที่ที่ทําขึ้นสําหรับจับช้างป่า มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยม คล้ายคอก มีซองและมีปีก ๒ ข้าง.
ค่องอ้อย : น. ชื่อการพนันด้วยการทายความสั้นยาวของท่อนอ้อย โดยเอามีดสับ คาไว้ที่ประมาณส่วนกลางลำอ้อย แล้วตั้งพิงไว้ให้ผู้เล่นทายว่าส่วนของ ท่อนอ้อยด้านบนกับด้านล่างของมีดยาวเท่ากันหรือสั้นยาวกว่ากันเท่าใด ผู้ใดทายได้ถูกต้องหรือใกล้เคียงที่สุดเป็นผู้ชนะ.