ตทงฺค : ๑. นป. องค์นั้น, ส่วนนั้น;
๒. ค. ชั่วเวลา, ชั่วคราว, ชั่วขณะ
สมายิก : ค. เป็นไปตามสมัย, ชั่วคราว
อจิร : (วิ.) ไม่นาน, ไม่ช้า, ไม่ยั่งยืน, ชั่วคราว, ชั่วคราวหนึ่ง, ชั่วครู่, พลัน. ส. อจิร.
คติปฏิฆาต : (วิ.) กำจัดการไป, หยุด, ฯลฯ.
ฐเปติ : ก. วาง, ตั้งไว้, หยุด, เว้น, กำหนดตั้ง, แต่งตั้ง, บรรจุ
ติฏฺฐติ : ก. ยืน, ตั้ง, พัก, ดำรง, หยุด
ปฏิวฺยาหรติ : ก. บอกคืน, เลิก, หยุด
ปติ : ๑. ป. ผัว, นาย, เจ้าของ;
๒. ค. เป็นเจ้า, เป็นใหญ่, เป็นนาย, เป็นหัวหน้า ;
๓. อ. จาก ปฏิ ตอบ; ห้าม; ทวน; มั่น; หยุด ; เหมือน; ที่ตั้ง; ต่อหน้า; รู้ตลอด; กลับ, ทำอีก; เนืองๆ ; สรรเสริญ; เหตุ; ลักษณะ
อภิสมฺมติ : ก. สงบ, ระงับ, หยุด
อล (หล) : ๑. อ. พอ, เพียงพอ, หยุด, อย่าเลย ;
๒. ค. สามารถ, ควร, แน่นอน, เหลือคณนา, นับไม่ได้
ขณิกสมาธิ : (ปุ.) สมาธิชั่วขณะ คือจิตที่ตั้งอยู่ ในอารมณ์เดียวชั่วครั้งชั่วคราว จิตที่นิ่งอยู่ ในอารมณ์เดียวชั่วคราว.
คตินิวตฺติ : (อิต.) การห้ามการไป, การหยุด, ฯลฯ.
ชนาลย : (ปุ.) ปะรำ ชื่อของสิ่งปลูกสร้างทำ ขึ้นชั่วคราว มีเสาหลังคาแบน ดาดด้วยผ้า หรือสิ่งอื่นๆ, มณฑป ชื่อของเรือนยอดรูป สี่เหลี่ยม วิ. ชนาน มาลโย สนฺนิปาตฏฺฐานํ ชนาลโย.
ฐ : (วิ.) หยุด, หยุดอยู่, ยืน, ยืนอยู่, ตั้ง, ตั้งอยู่,
ฐปน : นป., ฐปนา อิต. การตั้งขึ้น, การยกขึ้น, การวางไว้, การรักษาไว้, การแต่งตั้ง, การสถาปนา; การงด, การหยุดไว้ (ในคำว่า ปาฏิโมกฺขฐปน การงดสวดปาฏิโมกข์)
ฐปาเปติ : ก. ให้ตั้งไว้, ให้วางไว้,ให้หยุด
ฐาน : นป. ฐานะ, การตั้งอยู่, การดำรงอยู่, การหยุดอยู่, ที่ตั้ง, หลักแหล่ง, ตำแหน่ง, เหตุ, โอกาส
ฐายิ : (วิ.) หยุดอยู่, ยืนอยู่, ตั้งอยู่, ดำรงค์อยู่. ฐา ธาตุ อิ ปัจ. แปลง อา เป็น อาย.
ฐิต : (นปุ.) การหยุด, ฯลฯ, ความหยุด, ฯลฯ. ฐาธาตุ ต ปัจ. แปลง อา เป็น อิ.
ฐิ ติ : (อิต.) การหยุด, การหยุดไว้, ฯลฯ, ความหยุด, ฯลฯ, ความอดทน, ความทนทาน, ความมั่นคง, ความแน่นอน, ความเป็นไป, ความมีชีวิตอยู่, ฐานะ, เหตุ, ข้อบังคับ, ข้อ บัญญัติ, ประธานกริยา. วิ. ฐานํ ฐิติ. ฐา+ ติ ปัจ. แปลง อา เป็น อิ.
ตทงฺคปหาน : (นปุ.) การละด้วยองค์นั้น ๆ วิ. เตน เตน องฺเคน ปหานํ ตทงฺคปหานํ. การละกิเลสด้วยองค์นั้น ๆ โดยฌานมี ปฐมฌานเป็นต้น วิ. ปฐมฌานาทินา เตน เตน องฺเคน ปหานํ ตทงฺคปหานํ. การละ กิเลสด้วยสามารถแห่งองค์นั้น ๆ ของฌาน มีปฐมฌานเป็นต้น. วิ. ปฐมฌานาทิสฺส ตสฺส ตสฺส องฺคสฺส วเสน กิเลสสฺส ปหานํ. การละชั่วคราว.
ถาน : (วิ.) หยุด, หยุดอยู่, ยืน, ยืนอยู่, ตั้ง, ตั้งอยู่, ดำรง, ดำรงอยู่, คง, คงอยู่.
นิวตฺเตติ : ก. ให้กลับ, ให้หยุดอยู่เบื้องหลัง
ปาฏิโมกฺขฐปน : นป. การหยุดสวดปาฏิโมกข์
ปาฏิหาริยปกฺข : ป. วันหยุดงานพิเศษ คือ วัน ๗ ค่ำ, ๙ ค่ำ, ๑๓ ค่ำ, และ ๑ ค่ำ
ยามกาลิก : (นปุ.) ของเป็นยามกาลิก คือของที่ภิกษุรับประเคนแล้ว ฉันได้ชั่วคราว คือวันหนึ่งกับคืนหนึ่ง ได้แก่ น้ำอัฐบาน.
วฺยนฺตีภวติ : ก. หยุด, ถึงที่สุด
สณฺฐหน : นป. การหยุดพัก, การสร้างขึ้น
สมถ : (ปุ.) ธรรมเป็นเครื่องระงับ, ธรรมยังนิวรณ์ห้า มี กามฉันท์ เป็นต้นให้สงบ. วิ. กามฉนฺทาทิกํ ปญฺจนิวรณํ สเมตีติ สมโถ. สมุ อุปสเม. โถ แปลง อุ เป็น อ. ความสงบ, ความระงับ, ความสงบระงับ. วิ. สมนํ สมโถ. สมาธิ, สมถะ, ชื่อว่า สมถะ เพราะอรรถว่าไม่ฟุ้งซ้าน อวิกฺเขปฏเฐน สมโถ. สมถุ ชื่อของภาวนาอย่างที่ ๑ ในภาวนา ๒ เป็นอุบายสงบใจ เป็นวิธีทำใจให้สงบหลบทุกข์ไปได้ชั่วคราวมีผลเพียงให้กิเลสอย่างกลางระงับไปชั่วคราว ที่ท่านเปรียบไว้ว่าเหมือนเอาหินทับหญ้าเท่านั้น เมื่อเอาหินออก หญ้าก็งอกงามตามเดิม แต่ก็ยังผู้ปฏิบัติให้หลงไปว่าได้บรรลุโลกุตรธรรมเป็นพระอริยบุคคลไปก็มี เมื่อหลงไปเช่นนี้ก็เป็นอันตรายแด่พระพุทธศาสนาเหมือกัน. คำ สมถะ ไทยใช้ในความหมายว่า มักน้อย ปฏิบัติตนปอน ๆ.
อคฺคราชฑูต : (ปุ.) อัครราชฑูต ชื่อผู้แทนพระเจ้าแผ่นดินผู้เลิศ ซึ่งประจำชั่วคราวหรือ ประจำอยู่ในสำนักแห่งรัฐบาลอื่น มีฐานะสูงกว่าราชฑูต.
อฏฺฏก : (ปุ.) ร้าน, นั่งร้าน, ห้าง (กระท่อมที่ทำไว้เฝ้าสวนหรือ ที่พักเล็กๆ ชั่วคราวที่สำหรับคนประจำคอยดูเหตุการณ์).
อนฺตราล, อนฺตราฬ : นป. ภายในระหว่าง, ระหว่างการหยุดพัก
อนิวตฺตน : นป. การไม่หยุด, การไม่กลับ
อนุปสณฺฐปนา : อิต. ไม่หยุดอยู่, ความเป็นไปไม่ขาดระยะ
อริยปุคฺคล : (ปุ.) บุคคลผู้เจริญ, บุคคลผู้ประเสริฐ, พระอริยบุคคล, ทางพระพุทธศาสนาเรียกบุคคลที่ละกิเลสได้เด็ดขาด (สมุจเฉทป-หาน)ไม่กำเริบอีกเป็นขั้น ๆว่าพระอริย-บุคคล ๆ มี ๔ ชั้นตามที่ละกิเลสได้คือพระโสดาบันพระสกทาคามีพระอนาคามีและพระอรหันต์เป็นชั้นสูงสุดทางพระ-พุทธศาสนา ไม่มีพระอริยบุคคลชั่วขณะหรือชั่วคราวหรือพระอริยบุคคลแต่งตั้งหรือนิพพานชั่วขณะ.
อวฏฺฐิติ : (อิต.) ความหยุดอยู่, ความตั้งอยู่, ความดำรงอยู่.อวปุพฺโพ, ฐาตคินิวตฺติยํ, ติ, อาสฺสิ (แปลงอาเป็นอิ), ฏฺสํโยโค.
อวรต : ค. หยุด, งด
อวสี : ๑. ค. ไม่มีอำนาจ ; ไม่ชำนาญ ; ควบคุมไม่ได้ ;
๒. ก. ได้หยุดพักอยู่แล้ว
อารติ : (อิต.) การงด, การเว้น, การงดเว้น, การเลิก, การหยุด, ความงด, ฯลฯ.วิ.ทูรโตวิรมณํอารติ.อาปุพฺโพ, รมุอุปรมเน, ติ, มุโลโป.ส.อารติ.
อุกฺเขปนิยกมฺม : (นปุ.) กรรมอันสงฆ์พึงทำ แก่ภิกษุผู้อันสงฆ์พึงยกขึ้น, การลงโทษ โดยยกเสียจากหมู่. อุกฺเขปนิยกรรม เป็น กรรมที่สงฆ์พึงทำแก่ภิกษุผู้ต้องอาบัติแล้ว ไม่ยอมรับว่าเป็นอาบัติ และไม่ทำคืน (ไม่ ปลงอาบัติหรืออยู่กรรม) ด้วยการลงโทษ ยกเสียจากหมู่ คือ ตัดเสียชั่วคราว เป็น สังฆกรรมอันสงฆ์พึงทำด้วยวิธีญัติจตุตถ- กรรมวาจา. ไตร ๖/๑๓๔.
อุปจฺฉินฺทติ : ก. ตัด, ทำลาย, หยุดชะงัก
อุปจฺเฉท : ป. การตัด, การทำลาย, การหยุดชะงัก
อุปจฺเฉทก : ค. ผู้เข้าไปตัด, ผู้เข้าไปทำลาย, ซึ่งหยุดชะงัก
อุปสณฺฐปณา : อิต. การหยุดอยู่, การตั้งไว้
โอรมติ : ก. หยุดอยู่, พักอยู่ฝั่งนี้
โอหียติ : ก. ล้าหลัง, ชักช้า, หยุดอยู่ข้างหลัง
โอหียน : นป. การล้าหลัง, การชักช้า, การหยุดอยู่ข้างหลัง
คลติ : ก. หยาด, หยด, ฝนตก, ไหล, เลื่อนไป, พลัด, หล่น, กลืนกิน
อธิปฺปฆรติ : ก. ไหล, หยด, ริน
กนฺน : ค. ซึ่งหยดลง