มหานิกาย : (ปุ.) หมุ่ใหญ่, หมู่มาก, มหานิกาย เป็นคำเรียกคณะสงฆ์ไทยฝ่ายดั้งเดิม คำนี้เกิดขึ้นเมื่อตั้งคณะสงฆ์ธรรมยุตติกนิกายแล้ว จึงเรียาสงฆ์ที่มีอยู่ดั้งเดิมว่า มหานิกาย.
มหาปเทส : (ปุ.) ประเทศใหญ่, มหาประเทศ. คือประเทศที่มีกำลังมาก ทั้งทางการเมือง ทางการทหารและทางเศรษฐกิจ.
มาฆบูชา : (อิต.) การบูชาในวันเพ็ญเดือน ๓, การบูชาด้วยปรารภเหตุสำคัญของพุทธศาสนาซึ่งเกิดขึ้นในวันเพ็ญเดือนมาฆะ ถ้าปีใดมีอธิกมาสจะเลื่อนไปทำการบูชาเพ็ญกลางเดือน ๔ วันมาฆบูชามีความสำคัญ ดังนี้ – ๑. เพราะตรงกับวันจาตุรงคสันนิบาต (ดูคำจตุรงฺคสนฺนิปาต ด้วย). พระพุทธเจ้าทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์ภายหลังจากตรัสรู้ได้ ๙ เดือน และ ๒. เพราะตรงกับวันปลงพระชนมายุสังขารในพรรรษาสุดท้าย ก่อนเสด็จดับขันธปรินิพพาน ๓ เดือน.วันมาฆบูชา เป็นวันพระสงฆ์.
มาธุร : (วิ.) ผู้เกิดในเมืองมธุรา, ผู้อยู่ในเมืองมธุรา. ณ ปัจ. รูปฯ ๓๖๒.
มุณฺฑา : (อิต.) ผักโหมหลวง, ชะเอม, คันทรง. คันทรงมี ๒ ชนิด เป็นต้นไม้ขนาดเล็กดอกสีเหลืองใช้ทำยา อีกชนิดหนึ่งเป็นไม้เถา ขึ้นตามป่าในที่ดินทรายใกล้ทะเล. สีหฬ เป็น มุพฺพา.
ยานคต : ค.ไปแล้วในยาน, ขึ้นขี่ยาน
ยุวราช : (ปุ.) ยุพราช, พระยุพราช พระนามรัชทายาทที่สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงสถาปนาขึ้น.
รฏฺฐ : (ปุ.) คนอยู่ในแว่นแคว้น, ชาวเมือง, ราษฎร.
รฏฺฐนิยม : (ปุ.) ความกำหนดของบ้านเมือง, รัฐนิยม.
รฏฺฐปาล : (ปุ.) บุคคลผู้ปกครองบ้านเมือง, คณะบุคคลผู้ปกครองบ้านเมือง, รัฐบาล (องค์การปกครองบ้านเมือง องค์การบริหารบ้านเมือง).
รฏฺฐปุริส : (ปุ.) รัฐบุรุษ ชื่อบุคคลผู้ได้รับการยกย่องจากรัฐ เพราะเป็นผู้ที่มีความรู้ความสามารถและมีคุณธรรมในการบริหารบ้านเมืองเป็นอย่างสูง.
รฏฺฐมนฺตี : (ปุ.) คนมีความคิดของบ้านเมือง, คนมีความรู้ของบ้านเมือง, รัฐมนตรี ชื่อบุคคลผู้รับ ผิดชอบในนโยบายบริหารราชการแผ่นดิน และเป็นที่ปรึกษาการบ้านเมือง ผู้เป็นหัวหน้าเป็นใหญ่ในกระทรวง.
รฏฺฐสภา : (อิต.) ที่ชุมนุมของบ้านเมือง, ที่ประชุมของรัฐ, ที่ประชุมปรึกษาการบ้านเมือง, รัฐสภา ชื่อองค์การนิติบัญญัติ.
รฏฺฐาธิป : (ปุ.) บุคคลผู้เป็นใหญ่แห่งแว่นแค้วน, บุคคลผู้เป็นใหญ่แห่งบ้านเมือง, พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน.
ราชธานิ : อิต. ราชวัง, เมืองหลวง
รุห : ค. ซึ่งงอกขึ้น, เจริญขึ้น
รูหติ : ก. งอกขึ้น, เจริญขึ้น
รูฬฺห : กิต. งอกขึ้นแล้ว, เจริญแล้ว
โรหติ : ก. งอกขึ้น, เจริญขึ้น
ลุญฺจติ : ก. ลากออก, ดึงออก, ถอยขึ้น
วยมฺห : ป. วิมาน, ฟ้า, เมืองสวรรค์
วาจุคฺคต : ค. คล่องปาก, ขึ้นปาก
วิโลม : ค. ย้อนขึ้น, ทวน
วุฏฺฐหติ : ก. ตั้งขึ้น, ลุกขึ้น
เวสาลี : อิต. ชื่อเมือง
สงฺฆ : ป. สงฆ์, ภิกษุ์ตั้งแต่ ๔ รูปขึ้นไป
สงฺฆกมฺม : นป. การกระทำของสงฆ์ ได้แก่ กิจที่พระสงฆ์ตั้งแต่ ๔ รูปขึ้นไปร่วมกันทำในสีมา
สณฺฐปน : นป. การจัดให้เข้ารูป, การตั้งขึ้น
สณฺฐเปติ : ก. จัดระเบียบ, ให้ตั้งขึ้น
สณฺฐหน : นป. การหยุดพัก, การสร้างขึ้น
สนฺธาเรติ : ก. ทรงไว้, ผู้สอบทาน, ยกขึ้น, เหนี่ยวรั้ง, ค้ำจุน
สมฺมติสงฺฆ สมฺมุติสงฺฆ : (ปุ.) สงฆ์สมมติ, สงฆ์สมมุติ, สมมตสงฆ์, สมมุติสงฆ์. เป็นคำสำหรับเรียกพระภิกษุที่ไม่ได้เป็นพระอริยะ ผู้เข้าประชุมมิได้ละหัตถบาสกันตั้งแต่ ๔ รูปขึ้นไป.
สมารูหน : นป. การไต่, การปีน, การขึ้น
สมารูฬฺห : กิต.ไต่แล้ว, ขึ้นแล้ว
สมาโรปน : นป. การยกขึ้น
สมาส : (ปุ.) การย่อ วิ. สมเสนํ สํขิปินํ วา สมาโส. ศัพท์อันท่านย่อ ศัพท์อันท่านย่อเข้า วิ. สมสิยเตติ สมาโส. สํปุพฺโพ, อสฺ สํขิปเน, โณ. สมาส ชื่อของวิชาไวยากรณ์อย่างหนึ่ง คือ การย่อมนามศัพท์ตั้งแต่สองศัพท์ขึ้นไปเข้าเป็นบทเดียวกัน. ส. สมาส.
สมุคฺคม : ป. การขึ้นต้น
สมุคฺฆาต : ป. การถอนขึ้น
สมุจฺจย : (ปุ.) การก่อขึ้นพร้อม, การสะสม, การสั่งสม, การรวบรวม, การพอกพูน, ความก่อขึ้นพร้อม, การประมวล, ฯลฯ, ฝูง, หมวด, หมู่, พวก, ประชุม, กอง, คณะ, ชุมนุม, สมุจจัย. วิ. สห อุจฺจียนฺเตติ
สมุจฺเฉท : (ปุ.) การตัดขึ้นพร้อม, การตัดขึ้นด้วยดี, การตัดขาด, ความตัดขาด.
สมุฏฺฐหติ : ก. ตั้งขึ้น, ลุกขึ้น
สมุฏฐาน : (นปุ.) การตั้งขึ้นพร้อม, ความตั้งขึ้นพร้อม, ที่ตั้ง, เหตุ, เค้าเงื่อน, สมุฎฐาน.
สมุฏฺฐาน : นป. การตั้งขึ้น, เหตุที่เกิด
สมุฏฺฐิต : กิต. ตั้งขึ้นแล้ว
สมุทฺธต : กิต. ยกขึ้นแล้ว, ถอนขึ้นแล้ว
สมุทฺธรณ : นป. การยกขึ้น, การถอนขึ้น
สมุทฺธรติ : ก. ยกขึ้น, ถอนขึ้น
สมุทย : (ปุ.) การเกิดขึ้นพร้อม, การตั้งขึ้นพร้อม, การเกิดขึ้น, ความตั้งขึ้นพร้อม, ฯลฯ, ปัจจัย, ที่เกิด, เหตุ, ต้นเหตุ, เหตุเกิดแห่งทุกข์, ฝูง, ฯลฯ, ชุมนุม, สมุทัย(เหตุให้เกิดทุกข์). วิ. สหาวยเวน อุทยตีติ สมุทโย. สหปุพฺโพ, อุปพฺโพ, อยฺ คติยํ, อ, ทฺอาคโม.
สมุทยธมฺม : (วิ.) มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา.
สมุทาจรติ : ก. ปรากฏขึ้น