สมุทิต : ป. ตั้งขึ้นแล้ว
สมุปฺปชฺชติ : ก. เกิดขึ้น, เข้าถึง
สมุปฺปนฺน : กิต. เกิดขึ้นแล้ว
สมุปฺปาท : (ปุ.) การเกิดขึ้นพร้อม, การเกิดขึ้นด้วยดี, การเกิดสมบูรณ์, ความเกิดขึ้นพร้อม, ฯลฯ. สํ อุ ปุพฺโพ, ปท. คติยํ, โณ, ปฺสํโยโค.
สมุสฺสย : (วิ.) ยกขึ้น, ก่อขึ้น, งอกขึ้น.
สมุสฺสาเปติ : ก.ให้ยกขึ้น
สมุสฺสิต : กิต. ยกขึ้นแล้ว
สาเกต : นป. ชื่อเมือง
สาเกตุ : (นปุ.) สาเกตุ ชื่อชนบทพิเศษของอินเดียโบราณ, เมืองสาเกต.
สาขานคร : (นปุ.) เมืองเป็นสาขา, สาขานคร คือ ดินแดนที่แยกออกเป็นส่วนหนึ่ง.
สาวตฺถิ : (อิต.) สาวัตถี ชื่อนครพิเศษของอินเดียโบราณ วิ. สวตฺถสฺส อิสิโน นิวาส นฎฐานตา สาวตฺถิ. สพฺพธน เมตฺถ อตฺถีติ วา สาวตฺถิ (เมืองที่มีทรัพย์ทั้งปวง). แปลง สพฺพธน เป็น สาว+อตฺถิก ลบ อีก ลง อิ ปัจ.
สาวตฺถี : อิต. เมืองหลวงของแคว้นโกศล
สีสก : (นปุ.) จันทร์แดง, สันตะวา ขึ้นในน้ำกินได้. เป็นปุ. ก็มี.
สุกฺกปกฺข : ป. ข้างขึ้น
สุกฺก สุกฺกปกฺข : (ปุ.) ฝ่ายขาว, ปักข์ขาว, ข้างขึ้น, สุกกปักข์, ศุกลปักษ์.
สุติ : (อิต.) เวท (ถ้อยคำศักดิ์สิทธิ์ที่ผูกขึ้นเป็นมนตร์ หรือความรู้ทางศาสนา). วิ. สฺยฺยเต ธมฺมํ เอตายาติ สุติ. สุ สวเน, ติ.
สุรบุรี : (อิต.) เมืองพระอินทร์.
สุริยุคฺคมน : นป. การขึ้นแห่งพระอาทิตย์
สุริยุคฺคมนเวลา : (อิต.) เวลาเป็นที่ขึ้นไปแห่งพระอาทิตย์, เวลาเช้า, เวลาได้อรุณ.
สุลา : (อิต.) สุลา ชื่อโรคหัวเดือนที่ขึ้นปลายนิ้ว, โรคจุกเสียด. สูลฺ รุชายํ, อ, รสฺโส.
เสตพฺย : (นปุ.) เสตัพยะ ชื่อเมือง.
โสปาก : ป. คนวรรณะต่ำ, คนจัณฑาล; ผู้ปรุงให้ดีขึ้น
โสภิณี : (อิต.) หญิงงาม. ไทย โสภิณี โสเภณี ใช้ในความว่า หญิงงามเมือง คือหญิงที่หากินในทางประเวณี เป็นศัพท์ที่ตัดมาจากคำ นครโสภิณี.
หสวตีนคร : (นปุ.) นครหงสวดี พระนครหงสาวี ชื่อเมืองหลวงของชาติมอณ.
หินฺตาล : (ปุ.) ลางลิง ชื่อไม้เถาชนิดหนึ่งชอบขึ้นตามริมแม่น้ำลำคลอง กระไดลิง, บันไดลิง ก็เรียก, เต่ารั้ง ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่งคล้ายต้นหมาก ผลเป็นทะลาย เป็นพวง เต่าร้าง หมากต้น ก็เรียก. วิ ปมาณโต ตาลโต หีโน หินฺตาโล. ปทวิปริยาโย, รสฺโส จ.
หิรินิเสธ : (วิ.) ผู้เกลียดกันซึ่งอกุศลวิตกด้วยหิริ วิ. อกุสสวิตกฺกํ หิริยา นิเสเธตีติ หิรินิเสโธ. ผู้เกลียดกันซึ่งอกุศลวิตกอันเกิดขึ้นแล้วในภายในด้วยหิริ วิ. อนฺโต อุปฺปนฺนํ อกุสลวิตกฺกํ หิริยา นิเสเธตีติ หิรินิเสโธ.
อกรณียกิจฺจ : (นปุ.) กิจอัน....ไม่พึงทำ, กิจอัน....ไม่ควรทำ, อกรณียกิจ.กิจอันบรรพชิตไม่ควรทำ (ทำไม่ได้) มี๔ อย่าง.ความเป็นจริงกิจที่บรรพชิตไม่ควรทำทั้งสิ้น ชื่ออกรณียกิจ ที่ท่านยกขึ้นกล่าวเพียง ๔ อย่างนั้นกล่าวเฉพาะข้อที่สำคัญซึ่งล่อแหลมต่อการขาดจากความเป็นบรรพชิตและเพื่อให้เหมาะแก่เวลาเมื่ออุปสมบทเสร็จ.อกรณียกิจของคนทั่วไปได้แก่ กายทุจริต วจีทุจริต และมโนทุจริต.
อกาลจีวร : (นปุ.) ผ้าอันเกิดขี้นในสมัยมิใช่กาล, ผ้าที่ทายกทายิกาถวายนอกเขตฤดูกาล (ที่ทรงอนุญาต) คือผ้าที่เกิดขึ้นนอกเขตกาลจีวร, อกาลจีวร.อกาลจีวรมีกำหนดดังนี้ถ้าภิกษุไม่ได้กรานกฐินมีกำหนด ๑๑ เดือน ตั้งแต่ แรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๒ ถึนขึ้น ๑๕ค่ำ เดือน ๑๑ ถ้าได้กรานกฐินมีกำหนด ๗ เดือน คั้งแต่แรม ๑ ค่ำ เดือน ๔ ถึงขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ ไตร. ๒/๓๔.
องฺค : (ปุ.) อังคะ ชื่อชนบท ๑ ใน ๒๐ ของอินเดียโบราณ ใช้เป็นพหุ. เสมอ เมืองหลวงชื่อจัมปา, คม (คมดาบ). อคิ คมเน, อ.
อจฺจุคฺคจฺฉติ : ก. เหาะขึ้น, โผล่ออก
อจฺจุคฺคต : ค.ไปสูง, บินขึ้น, ยอดสูง
อจฺจุปฺปตติ : ก. แซงขึ้น, แทรกแซง
อชฺฌาปตฺติ : อิต. การต้องโทษ, การเกิดขึ้นแห่งโทษ
อชฺฌารุหติ : ก. งอกขึ้น, ไต่ขึ้น, บินขึ้น; ท่วมทับ, ครอบงำ, แผ่ไป
อญฺชลิกา : อิต. การยกมือขึ้นแสดงความเคารพ
อญฺญสตฺถุทฺเทส : (ปุ.) การยกขึ้นซึ่งศาสนาอื่น, การเข้ารีดศาสนาอื่น.
อฏฺฐกถา : (อิต.) วาจาเป็นเครื่องกล่าวซึ่งเนื้อ ความ, วาจาเป็นเครื่องอัน....กล่าวซึ่งเนื้อ ความ, วาจาเป็นเครื่องกล่าวเนื้อความ, อรรถกถา (คำอธิบายบาลีพุทธพจน์ที่ยาก ให้ง่ายขึ้น คำอธิบายแก้อรรถบาลี). วิ. อตฺโถ กถิยเต เอตายาติ อฏฺฐกถา. อตฺถปุพฺ โพ, กถ. กณน, อ, อิตฺถิยํ อา, ตฺถสฺส ฏฺโฐ
อฏฺฐกถา : (อิต.) วาจาเป็นเครื่องกล่าวซึ่งเนื้อความ, วาจาเป็นเครื่องอัน....กล่าวซึ่งเนื้อความ, วาจาเป็นเครื่องกล่าวเนื้อความ, อรรถกถา (คำอธิบายบาลีพุทธพจน์ที่ยากให้ง่ายขึ้น คำอธิบายแก้อรรถบาลี).วิ.อตฺโถ กถิยเต เอตายาติ อฏฺกถา. อตฺถปุพฺโพ, กถ. กณน, อ, อิตฺถิยํ อา, ตฺถสฺส ฏฺโฐ
อฑฺฒจนฺท : (ปุ.) พระจันทร์ซีก, พระจันทร์ครึ่งซีก, อัฒจันทร์ชิ่อสิ่งที่มีรูปครึ่งวงกลมชื่อชั้นที่ตั้งของขายหรือก้าวขึ้นลง.
อตฺตสมฺภูต : (วิ.) เกิดพร้อมแล้วในตน, เกิดขึ้นในตน, เกิดในตน.
อตฺถกถา : (อิต.) วาจาเป็นเครื่องอัน.....กล่าวซึ่งเนื้อความ, วาจาเป็นเครื่องกล่าวซึ่งเนื้อความคำอธิบายซึ่งเนื้อความ, ถ้อยคำแก้อรรถ, อรรถกถาชื่อคัมภีร์ที่ท่านแต่งแก้เนื้อความแห่งพระบาลีพุทธพจน์ที่เข้าใจยากให้ง่ายขึ้น
อธิกรณ : (นปุ.) การทำยิ่ง, โทษชาตเป็นเครื่องทำยิ่ง, โทษ, คดี, เหตุ, เรื่อง, เรื่องราว, อธิกรณะเป็นคำเรียกบทที่ประกอบสัตมีวิ-ภัติ, อธิกรณ์ คือข้อพิพาท หรือที่ถกเถียงกันเมื่อเกิดขึ้นแล้วต้องทำ ต้องระงับ.อธิบทหน้ากรฺธาตุยุปัจ.ส.อธิกรณ.
อธิกรสุทิน : (นปุ.) อธิกสุรทิน.คือวันที่เพิ่มขึ้นทางสุริยคติอีก ๑ วันท้ายเดือนกุมภาพันธ์ปีนั้นเดือนกุมภาพันธ์จึงมี ๒๙ วัน
อธิจฺจ : ๑. กิต. ได้เรียนแล้ว, ได้รู้แล้ว;
๒. ค. (เกิดขึ้น)ลอยๆ, ไม่มีปัจจัย
อธิจฺจสมุปฺปนฺน : ค. อันเกิดขึ้นโดยปราศจากเหตุ
อนฺธก : ๑. ป. ตัวเหลือบ;
๒. ค. ชาวเมืองอันธกะ
อนพฺภุณฺณตตา : อิต. ความเป็นของไม่ตั้งขึ้น
อนฺวาโรหติ : ก. ขึ้นไป, ไปหา
อนฺวาสฺสวติ : ก. ไหลไป, กระทบ, เกิดขึ้น
อนิสฺสยมหึภาค : (ปุ.) ส่วนแห่งแผ่นดินหาที่อา-ศัยมิได้ (เพราะไม่มีวัตถุ มีต้นไม้ ภูเขา และเมืองเป็นต้น).