ขะข่ำ : (โบ; กลอน) ว. คลํ้า, มืดมัว, เขียนเป็น ขข่ำ ก็มี เช่น ฟ้าแมลบมล่นนร้อง ท้องฟ้าเขียวขขํ่า ยงงฝนพพร่ำพรอยพรำ อื้ออึงอัมพรระงม ด้วยกำลงง ลมพายุพัดน้นน. (ม. คําหลวง ฉกษัตริย์).
ขะแข่น, ขะแข้น : (โบ; กลอน) ว. แข้น, แข็ง, เขียนเป็น ขแข่น ก็มี เช่น สองอ่อน โอ้อาดูร ร้อนแสงสูรย์ขแข่น. (ม. คําหลวง กุมาร), (ม. คําหลวง กุมาร), ร้อนขะแข้น. (ม. คําหลวง กุมาร).
ขะแถก : (ถิ่น) ก. กระแทก, กระทบโดยแรง, กระทุ้ง, เช่น ขะแถกแทงทอท่ยว เขาส้ยมส่ยวยงงมี. (ม. คําหลวง มหาราช).
ขะน่อง, ขาน่อง : (ถิ่น-อีสาน) น. อวัยวะส่วนหลังของลำแข้ง ตั้งแต่ขาพับลงไปถึงส้นเท้า เช่น ตัว ๑ ขบขะน่อง. (ม. สำนวนอีสาน ชูชก), กระน่อง หรือกระหน่อง ก็เรียก.
ขะนาน : น. ทะนาน.
ขะเน็ด : น. เขน็ด.
ขะมอมขะแมม : ก. กระมอมกระแมม, มอมแมมมาก, เลอะเทอะ, เปื้อนเปรอะ, กระดํากระด่าง.
ขะมักเขม้น : [ขะมักขะเม่น, ขะหฺมักขะเม่น] ก. ตั้งใจทําอย่างรีบเร่งเพื่อให้แล้ว เสร็จไป, ก้มหน้าก้มตาทํา, เขม้นขะมัก ก็ว่า.
ขะมุกขะมอม : ว. เปรอะเปื้อนมอซอ.
ขะแมซอ : น. ชื่อเพลงไทยทํานองหนึ่ง.
ขะแมธม : น. ชื่อเพลงไทยทํานองหนึ่ง.
ขะยิก : ก. ขยับเข้าไปทีละน้อย ๆ, กระยิก ก็ว่า.
ขะยุก : ก. ดันเข้าไปทีละน้อย ๆ; ยุหรือหนุนส่ง.
ขะเย้อแขย่ง : [-ขะแหฺย่ง] ก. กระเย้อกระแหย่ง, เขียนเป็น เขย้อแขย่ง ก็มี.
ขะแยะ : ก. ตําเบา ๆ, ตําแซะ ๆ; เอาไหล่กระแทกเข้าไป.
ขัค ๑ : [ขัก] น. แรด เช่น พยัคฆขัคศฤงคาล. (สรรพสิทธิ์). (ป. ขคฺค; ส. ขฑฺค).
ขัค ๒ : (แบบ) น. ขรรค์ เช่น สุรขัคอนันต์. (สมุทรโฆษ). (ป. ขคฺค; ส. ขฑฺค).
ขัง : ก. ให้อยู่ในที่ล้อมเช่นกรง คอก หรือเล้า เป็นต้น, ให้อยู่ในที่ซึ่งกันไว้ เช่น ขังนํ้า; (กฎ) กักขังจําเลยหรือผู้ต้องหาโดยศาล.
ขังข้อ : ก. ตัดกระบอกไม้ไผ่เป็นต้นให้มีข้อติดอยู่ข้างหนึ่ง.
ขังขอก : น. ชาวเมือง.
ขังปล้อง : ว. ลักษณะกระบอกที่ตัดให้มีข้อติดอยู่ทั้ง ๒ ข้าง โดยฝาน ข้าง ๆ ทั้ง ๒ ข้างให้เป็นขาแล้วผ่าตลอดด้านหนึ่งเพื่อทําเป็นตะขาบเป็นต้น.
ขังหน่วย : ว. เรียกนํ้าตาที่ปริ่มอยู่ที่ขอบตาเมื่อร้องไห้ว่า นํ้าตาขังหน่วย, น้ำตาคลอหน่วย หรือ น้ำตาล่อหน่วย ก็ว่า.
ขัช, ขัชกะ : [ขัด, ขัดชะกะ] (แบบ) น. อาหารควรเคี้ยว เช่น ตั้งขัชกโภชนาหาร. (ม. ร่ายยาว ชูชก). (ป. ขชฺช, ขชฺชก).
ขัณฑ- : [ขันทะ-] น. ภาค, ตอน, ท่อน, ส่วน, ก้อน, ชิ้น. (ป., ส. ขณฺฑ).
ขัณฑสกร : [ขันทดสะกอน] (โบ) น. นํ้าตาลกรวด, เครื่องยาไทย อย่างหนึ่งคล้ายนํ้าตาลกรวด, นํ้าตาลชนิดหนึ่งเชื่อกันว่าเกิดที่ใบบัว, เช่น เมื่อเวลาพุ่มไม้มีดอกออกตระการบานเต็มที่พร้อมฤดู เสาวคนธรสเรณู โรยร่วงลงบนใบอุบลซึ่งลอยลาดดาดาษอยู่บนหลังน้ำ เมื่อล่วงเวลากาล ก็ก่อเกิดโอชะวิเศษหวานเป็นมธุรส มีนามกำหนดเรียกว่า โบกขรมธุ? ผู้เรียนรู้ลุในตำราแพทยศาสตร์ ย่อมสืบเสาะแสวงหามาประกอบใช้ในการ โอสถ มีนามปรากฏเรียกว่า ขัณฑสกร.(ม. ร่ายยาว จุลพน). (ป. ขณฺฑสกรา, ส.ขณฺฑศรฺกรา).
ขัณฑสีมา : น. เขตแดน, เขตแดนส่วนหนึ่ง ๆ. (ป., ส.).
ขัด ๑ : ก. ให้ติดขวางไว้ไม่ให้หลุดออก เช่น ขัดกระดุม ขัดกลอน; เหน็บ เช่น ขัดกระบี่; ไม่ทําตาม, ฝ่าฝืน, ขืนไว้, เช่น ขัดคําสั่ง; แย้งกัน, ไม่ลงรอยกัน.
ขัด ๒ : ก. ถูให้เกลี้ยง, ถูให้ผ่องใส, ถูให้ขึ้นเงา, เช่น ขัดขี้ไคล ขัดพื้น.
ขัด ๓ : ก. ไม่ใคร่จะมี, ฝืดเคือง, ไม่คล่อง, ไม่เป็นปรกติ.
ขัด ๔ : (โบ; กลอน) ก. คาด เช่น มีพิกัดขัดค่าเป็นราคาน้อยมาก. (ม. ร่ายยาว มหาราช).
ขัดเกลา : ก. ทําให้เกลี้ยงเกลา, ทําให้เรียบร้อย, อบรมพรํ่าสอน, เช่น ขัดเกลานิสัย.
ขัดขวาง : ก. ทําให้ไม่สะดวก, ทําให้ติดขัด.
ขัดข้อง : ก. ไม่ยอมให้ทํา, ไม่ตกลงด้วย, ติดขัด.
ขัดขา : ก. จงใจขัดขวางเพื่อไม่ให้ทำได้สะดวก, ขัดแข้งขัดขา ก็ว่า; แทน ชั่วคราว เป็นการแก้ขัดในการเล่นไพ่เป็นต้น, คานขา หรือ คันขา ก็ว่า.
ขัดขืน : ก. ไม่ประพฤติตาม, ไม่ทําตาม.
ขัดเขมร : ก. ถกเขมร เช่น ทะเลาะกูกําหมัดขัดเขมร. (ดึกดําบรรพ์).
ขัดเขิน : ก. กระดากอาย.
ขัดแข็ง : ก. ไม่อ่อนน้อม.
ขัดแข้งขัดขา : ก. จงใจขัดขวางเพื่อไม่ให้ทำได้สะดวก, ขัดขา ก็ว่า.
ขัดคอ : ก. พูดแย้งขวางเข้ามา, ไม่ให้ทําได้โดยสะดวก.
ขัดเคือง : ก. โกรธเพราะถูกขัดใจเป็นต้น.
ขัดแค้น : ก. โกรธเจ็บใจอยู่ไม่หาย.
ขัดจังหวะ : ก. แทรกเข้ามาในระหว่างร้องรํา; ขวางเข้ามาเพื่อไม่ให้ ทําหรือพูดได้สะดวก.
ขัดใจ : ก. โกรธเพราะทําไม่ถูกใจ, ไม่ยอมให้ทําตามใจ.
ขัดดอก : (โบ) ก. ส่งลูกหรือเมียให้รับใช้แทนส่งดอกเบี้ย.
ขัดตะหมาด : (ปาก) ว. เรียกท่านั่งคู้เข่าทั้ง ๒ ข้างให้แบะลงที่พื้น แล้วเอาขาไขว้กันทับฝ่าเท้า ว่า นั่งขัดตะหมาด.
ขัดตา : ก. ดูไม่ถูกตา, ดูไม่เหมาะตา, ขัดนัยน์ตา ขัดลูกตา หรือ ขัดลูกหูลูกตา ก็ว่า.
ขัดตาทัพ : ก. ยกทัพไปตั้งชั่วคราว กันไม่ให้ข้าศึกรุกลํ้าเข้ามา; (ปาก) แก้ไขไปพลาง ๆ ก่อน.
ขัดตำนาน : ก. สวดบทนําเป็นทํานองก่อนสวดมนต์.