พฺยคฺฆีนส : ป. เหยี่ยว
พฺยญฺชน : (วิ.) เป็นเครื่องให้ปรากฏ.
พฺยญฺชนโส : (อัพ. นิบาต) โดยลักษณะ, ฯลฯ.
พฺยญฺชสโยค : (ปุ.) การซ้อนกันของพยัญชนะ, พยัญชนสังโยค คือพยัญชนะที่ใช้ซ้อนกันได้ตามกฎเกณฑ์ หรือพยัญชนะที่เป็นตัวสกดตามอักขรวิธี.
พฺยตฺต : (วิ.) ผู้เป็นไปวิเศษ, ปรีชา, ฉลาด, เฉียบแหลม, แจ้ง แจ่มแจ้ง. วิเสส+อทฺ ธาตุในความเป็นไป ต ปัจ.
พฺยตฺตตา : อิต. ความเป็นผู้ฉลาด, ผู้คงแก่เรียน
พฺยตฺตย : (ปุ.) ความแปรปรวน, ความตรงกันข้าม. วิ อติปุพฺโพ, อยฺ คมเน, อ. แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย แมลง วฺ เป็น พ. ลบ อิ ที่ ติ บวก อย ซ้อน ตฺ.
พฺยตฺตวาจา : (อิต.) วาจาของบุคคลผู้มีปรีชา, ฯลฯ, วาจาฉลาด, ฯลฯ.
พฺยตฺติ : (อิต.) ความฉลาด, ฯลฯ, ความจัดเจน, ความจัดจ้าน, ความประจักษ์แจ้ง, ความปรากฏ. วิปุพฺโพ, อทฺ คติยํ, ติ. แปลง ติ เป็น ตฺติ ลบ ทฺ หรือ คง ติ ไว้แปลง ทฺ เป็น ตฺ ก็ได้.
พฺยตฺติราค : (ปุ.) สีแดงเรื่อ, แดงเรื่อ.
พฺยติเรก : (วิ.) แปลกออกไป. วิ+อติ+เอก รฺ อาคม.
พฺยถน : (วิ.) เป็นทุกข์, ลำบาก, รบกวน, สะดุ้ง, กลัว, ไหว, สั่น, รัว, สั่นรัว.
พฺยธ : (ปุ.) การเจาะ, การแทง, การไช. วิธฺ วิชฺฌเน, อ.
พฺยนฺติภูต : (วิ.) เป็นของมีที่สุดไปปราศแล้ว, เป็นของหมดสิ้นไป. พฺยนฺติ+ภูต.
พฺยนฺตีกรณ : (นปุ.) การทำให้สิ้นสุด. พฺยนฺต+กรณ อี อาคม หรือแปลง อ ที่ ต เป็น อี.
พฺยปคต : ค. จากไป, ไล่ไป, ดันถอยไป
พฺยปถ พฺยปฺปถ : (ปุ.) ทางแห่งวาจา, คลองแห่งวาจา, คำเป็นทาง, ถ้อยคำเป็นทาง. วาจา+ปถ. วาจาย โพฺย ปเถ เพราะ ปถ ศัพท์อยู่หนปลาย แปลงวาจาศัพท์เป็น พฺย. ศัพท์หลังซ้อน ปฺ.
พฺยปฺปถ : ค. ผู้มีความขวนขวาย, ผู้ขยัน, ผู้หมั่นเพียร
พฺยปฺปนา : (อิต.) ความตริ, ความตรึก, วิตก, วปุพฺโพ, อปฺปฺ ปาปุณเน, ยุ, อิตฺถิยํ อา.
พฺยมฺห : (นปุ.) เทววิมาน, เมืองสวรรค์, ฟ้า. วิ. วิเห อากาเส คจฉฺตีติ วฺยมฺหํ วา. อมปัจ. แปลง อิ เป็น ย แปร ม ไว้ หน้า ห.
พฺยย : (วิ.) หมดไป, เสื่อม, สิ้น, สิ้นเปลือง, ฉิบหาย, พินาศ. วฺยยฺ ขเย, อ.
พฺยวหาร : (ปุ.) การนำลงพิเศษ, ธรรมเนียม. วิ+อวหาร.
พฺยวาย : (ปุ.) การร่วมสังวาส, เมถุน. วิ. อยฺยติพล เมเต-นาติ วฺยวาโย พฺยวาโย วา. วฺยยฺขเย, โณ, มชฺเฌ วฺอาคโม. อถวา, วิคโต อโย วุทฺธิ ยสฺมา โส พฺยวาโย.
พฺยสน : (นปุ.) ทุกข์เครื่องยังสุขให้พินาศ. วิ. วินฏฺฐ สุขํ อสติ เขเปตีติ พฺยสนํ (ทุกข์). ความฉิบหายอันส่ายเสียซึ่งความเจริญให้พิ นาศ. วิ. วินฏฺฐ วุทฺธึ อสติ เขเปตีติ พฺยสนํ (นสฺสนํ). โทษเกิดจากกาม (กามชโทส), โทษเกิดจากความโกรธ (โกปชโทส), ความทุกข์, ทุกข์, ความวิบัติ, ความฉิบหาย, ความวอดวาย, ความพินาศ. วิ. วิรูป มสติ อเนนาติ วฺยสนํ พฺยสนํ วา. วิสิฏฺฐ วา อสติ เขเปตีติ วิยสนํ พฺยสนํ วา.
พฺยากรณ : (นปุ.) การทำให้แจ้ง, การทำนาย, การกล่าวทาย, การกล่าวแก้, การเฉลย, การคาดการณ์, การยืนยัน, ความยืนยัน, พยากรณ์ ชื่อเวทางค์ คือ การเรียนพระเวทอย่าง ๑ ใน ๖ อย่าง. วิ. ยถาสรูปํ สทฺทา วฺยากรียนฺติ เอเตนาติ วฺยากรณํ. วิ อา ปุพฺโพ, กรฺ กรเณ, ยุ. อภิฯ. สาธุสทฺทานมนฺวาขฺยายกํ พฺยากรณํ. ฎีกาอภิฯ.
พฺยางฺค : (นปุ.) ส่วนของเสียง, หน่วยของเสียงหนึ่งๆ, พยางค์ คือ เสียงที่เปล่งออกมาครั้งหนึ่งๆ เช่น ชโน มี ๒ พยางค์ กตฺวา มี ๒ พยางค์ ปุริโส มี ๓ พยางค์ เป็นต้น.
พฺยาธ : (ปุ.) พราน, นายพราน. วิ. วิชฺฌตีติ วฺยาโธ พฺยาโธ วา. วิชฺ วิชฺฌเน, โณ. แปลง อิ เป็น ย แล้วทีฆะ.
พฺยาธิ : (ปุ.) ภาวะอันเสียดแทง, ภาวะที่เบียดเบียน, ภาวะอันบีบคั้นใจ, ภาวะอันทำลาย, ความบีบคั้น, ความเจ็บไข้, โรค, พยาธิ. วิ. วิชฺฌตีติ วฺยาธิ วา. วิธฺ วิชฺฌนาพาธเนสุ, อิ. แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย ลง อา อาคม. อภิฯ. คำ พยาธิ ในพจนาฯ ให้อ่านว่า พะยาด และให้ความหมายว่า ได้แก่ตัวเชื้อโรคชนิดหนึ่งที่เกิดในกายและเชื้อโรคอย่างหนึ่ง ที่เกิดจากผิวหนัง ผู้เขียนพจนาฯ มคธ นี้ ว่า ที่เป็นชื่อของโรคผิวหนัง อ่านเรียงพยางค์ว่า พะ-ยา-ธิ เหมาะกว่า.
พฺยาธิฆาตก : (ปุ.) ราชพฤกษ์, ต้นราชพฤกษ์. วิ. วฺยาธึ หนฺตีติ วฺยาธิฆาตโก พยาธิฆาตโก วา. หนฺ หึสายํ, ณฺวุ. หนสฺส ฆาโต.
พฺยาธิต : กิต. อันโรคเบียดเบียนแล้ว
พยาธิ พฺยาธิต : (ปุ.) คนเจ็บ
พฺยาเธติ : ก. ให้เบียดเบียน, ทำให้ลำบาก
พฺยาป : (วิ.) ซ่านไป, ซาบซ่าน, ซึม, ซามซึม, เอิบอาบ, แทรก, แผ่ไป, แพร่หลาย. วิปุพฺโพ, อาปฺ พฺยาปเน, อ.
พฺยาปชฺฌ : (นปุ.) ความเบียดเบียน ความพยาบาท. วิ อา ปุพฺโพ, ปทฺ คติยํ, โณฺยฺ แปลง อิ เป็น ย ทฺย เป็น ชฺฌ. เป็น พฺยาปชฺฌา พฺยาปชฺชา บ้าง.
พฺยาปตฺติ : (อิต.) ความเบียดเบียน, ฯลฯ. ติ ปัจ.
พยาปน : (นปุ.) ความซ่านไป, ฯลฯ. ยุ ปัจ.
พฺยาปนฺน : ค. มีการเบียดเบียน
พฺยาปนฺนจิตฺต : (นปุ.) จิตมีความพยาบาท.
พฺยาปาท : (ปุ.) ความจำนงภัย, ความขึ้งเครียด, ความป้องร้าย, ความผูกใจเจ็บและอยากแก้แค้น, ความพยาบาท. วิ. วฺยาปชฺชติ วินสฺสติ จิตฺต เมเตนาติ วฺยาปาโท พฺยาปาโท วา. วิ อาปุพฺโพ, ปทฺ คติมฺหิ, อ. เจตสิกธรรมอันยังประโยชน์เกื้อกูลและความสุขให้ฉิบหาย.
พฺยาปาทกวิตกฺก : ป. พยาบาทวิตก, การตรึกถึงความพยาบาท
พฺยาปาธ : ป. การเบียดเบียน, ความชั่ว
พฺยาปาเธติ : ก. ทำร้าย, เบียดเบียน
พยาปาร : (ปุ.) ความขวนขวาย. วิ อา ปุพฺโพ, ปรฺ คติยํ, โณ.
พฺยาปาล : (วิ.) ผู้รักษาโดยเอื้อเฟื้อวิเศษ, ผู้ดูแลโดยเอื้อเฟื้อโดยวิเศษ, ผู้ดูแลรักษาคนไข้, ผู้ปฏิบัติคนไข้.
พฺยาพงฺคี : อิต. ไม้สำหรับหาบคอน, คานหาบ, คานหาม
พฺยาภงฺคี : (อิต.) คาน ชื่อไม้สำหรับหาบสิ่งของต่างๆ วิ. วิวิธํ ภาร มาราญฺชนฺติ โอลมฺพนฺติ ยสฺสํ สา วฺ-ยาภงฺคี พฺยาภงฺคี วา.
พฺยาม : (ปุ.) วา (๔ ศอก หรือ ๒ เมตร) วิ. วฺยามียเต อเนเนติ วฺยาโม พฺยาโม วา. วิปุพฺโพ, ยามฺ อญฺเช, อ.
พฺยามปฺปภา : อิต. รัศมี ๑ วา ซึ่งซ่านออกจากพระกายของพระพุทธเจ้า
พฺยามปฺปภาปริกฺขิต : (วิ.) อันแวดล้อมแล้วด้วยรัศมีมีวาหนึ่งเป็นประมาณ. หนึ่งเป็นคำเหน็บเข้ามา.
พฺยารุทฺธ : ค. ซึ่งถูกกั้น, ซึ่งถูกปิดแล้ว