ภควนฺตุ : (ปุ.) พระผู้มีพระภาคเจ้า. ศัพท์นี้ใช้เป็นพระนามของพระพุทธเจ้าเท่านั้น และใช้เป็น ๓ วจนะ คือ เอกวจนะ ท๎วิวจนะ และ พหุวจนะ ใช้เป็นพระนามของพระพุทธเจ้าทั้งปวงด้วย ที่เป็น อาลปนะ แปลว่า พระพุทธเจ้าข้า ได้. พระนามนี้มีอรรถมากตามธาตุ. ภชฺ เสวายํ ภาชเน จ ทาเน จ. ภญฺชฺ อวมทฺทเน, วนฺตุ ปัจ. แปลง ช เป็น ค ถ้าตั้ง ภญฺชฺ ธาตุ พึงลบ ญฺ สังโยค. ไตร. ๒๙, ๓๐.
ภคินี : (อิต.) พี่น้องหญิง, พี่หญิง, น้องหญิง. ภชฺ เสวายํ, อ, ชสฺส โค, อิตฺถิยํ อินี.
ภคินีปติก ภคินีสามิ : (ปุ.) พี่เขย, น้องเขย.
ภคุ : (ปุ.) ภคุ ชื่อฤาษีผู้แต่งมนต์ตน ๑ ใน ๑๑ ตน วิ. ภํ นกฺขตฺตํ คจฺฉติ ชานาตีติ ภคุ, ภปุพฺโพ, คมฺ คติยํ, อุ. ลบที่สุดธาตุ. ภรตีติวา ภคุ. ภรฺ ภรเณ, คุ, รฺโลโป.
ภงฺค : (ปุ.) ระลอก, คลื่น, ภังคะ, ภางค์. วิ. สยเมว ภิชฺชตีติ ภงฺโค. ภญฺชฺ อวมทฺทเน, อ. แปลง ช เป็น ค ญฺ เป็น นิคคหิต แล้วแปลงเป็น งฺ. จันทร์กะพ้อ ชื่อพรรณไม้ชนิดหนึ่ง ดอกขาวคล้ายดอกพะยอมหอมคล้ายดอกจันทน์?.
ภงฺคกฺขณ : ป. ขณะหรือเวลาที่สลายไป
ภงฺคาปุปสฺสนา : อิต. ปัญญาพิจารณาการแตกทำลาย
ภจฺจ : (ปุ.) สัตว์อันบุคคลพึงเลี้ยง, บ่าว, ไพร่, บ่าวไพร่, ข้าใช้, คนรับใช้, คนใช้, อำมาตย์. วิ. ภรียตีติ ภจฺโจ. ภรฺ ธารณโปสเนสุ, ริจฺจปจฺจโย. ลบ รฺ, รฺ และ อิ. ภริตพฺโพติ วา ภจฺโจ. รูปฯ ๕๔๒. โมคฯ ลง ย ปัจ. แปลงเป็น จฺจ ลบ รฺ อีกอย่างหนึ่งว่ามาจาก ภต ศัพท์ แปลง ต เป็น จ ซ้อน จฺ ว่านน้ำ ก็แปล.
ภชก : (วิ.) ผู้คบ, ผู้เสพ, ผู้รับใช้, ผู้คุ้นเคย. ภชฺ เสวายํ วิสฺสเส จ. ณฺวุ.
ภชฺชติ : ก. ปิ้ง, ย่าง
ภชติ : ก. คบ, ส้องเสพ, สมาคม, คบหา
ภชน : (นปุ.) การคบ, ฯลฯ. ยุ ปัจ.
ภญฺชก : ค. ผู้หัก, ผู้ทำลาย
ภญฺชติ : ก. หัก, ทำลาย
ภญฺชน : นป. การหัก, การทำลาย
ภญฺญ : (นปุ.) ความเป็นแห่งการกล่าว. ภน+ณฺย ปัจ. ภาวทัต. การกล่าว. ณฺย ปัจ. สกัด.
ภฏ : (ปุ.) คนอันท่านเลี้ยง, คนที่เขาเลี้ยง, บ่าว, ไพร่, พลรบ, นักรบ, อำมาตย์. กฏฺ ภตฺยํ, อ.
ภฏฺฐ : (วิ.) ตก, พลัด, หล่น, เคลื่อน. ภสฺ อโธปตเน, โต.
ภฏเสนา : อิต. ทหารราบ
ภณฺฑ : (นปุ.) ราคาทรัพย์, ต้นทุน, ทรัพย์อันเป็นต้นทุน, สมบัติ, ทรัพย์สมบัติ, เครื่อง (สิ่ง สิ่งของ), สิ่งของ, ข้าวของ, ของใช้, เครื่องใช้, สิ่งของเครื่องใช้, เครื่อง ใช้สอย, เครื่องทัพพสัม ภาระ, เครื่องประดับ, เครื่องแต่งตัว, ลอม (ของที่รวมตะล่อมเข้าเป็นกอง), ทรัพย์อันบุคคลพึงห่อ, สินค้า. ภฑิ ภณฺฑตฺเถ, โก, นิคฺคหิตาคโม, กโลโป.
ภณฺฑก : (ปุ.) มะแว้งเครือ.
ภณฺฑคพฺภ : (ปุ.) ห้องเป็นที่เก็บไว้ซึ่งภัณฑะ, ห้องเก็บของ.
ภณฺฑ, - ฑก : นป. สิ่งของ, สินค้า
ภณฺฑติ : ก. ทะเลาะ, ก่อการวิวาท
ภณฺฑน : (นปุ.) การทะเลาะ, การทะเลาะกัน, การทุ่มเถียงกัน, การเถียงกัน, การแก่งแย่ง, การหมายมั่น, การด่า, การบริภาษ. ภฑิ ภณฺฑ ภณฺที ปริภาสเน, ยุ.
ภณฺฑากี : (อิต.) มะเขือ, ภณฺฑ ปริภาสเน, ยุ.
ภณฺฑาคาร : (ปุ. นปุ.) เรือนเป็นที่ไว้ของ, เรือนสำหรับเก็บของ, โรงไว้ของ, โรงเก็บของ, เรือนคลัง, กุดัง, โกดัง, คลังสิ่งของ, คลังสินค้า.
ภณฺฑาคาริก : (วิ.) ผู้ประกอบในเรือนคลัง, ผู้รักษาเรือนคลัง, ฯลฯ.
ภณฺฑิก : (ปุ.) ชบา. ภณฺฑ+อิก ปัจ.
ภณฺฑิกา : อิต. ห่อของ
ภณฺฑิล : (ปุ.) ไม้ซึก (ต้นจามจุรี). ภณฺฑฺ ปริภาสเน, อิโล.
ภณฺฑี : (ปุ.) หงอนไก่.
ภณฺฑุ : (วิ.) โล้น, ล้าน.
ภณฺฑุกมฺม : (นปุ.) การโกนหัว, การปลงผม, ภัณฑกรรม คือการขออนุญาตปลงผมผู้ที่จะบวชอันภิกษุทำเอง เป็น อปโลกนกรรม.
ภณติ : ก. กล่าว, สวด
ภณน : (นปุ.) การออกเสียง, การกล่าว, การพูด, การบอก. ภณฺ สทฺเท, อ, ยุ . ศัพท์ที่ ๒ แปลง ณ เป็น น.
ภณ ภน : (ปุ.?) การออกเสียง, การกล่าว, การพูด, การบอก. ภณฺ สทฺเท, อ, ยุ . ศัพท์ที่ ๒ แปลง ณ เป็น น.
ภณิต : กิต. กล่าวแล้ว, สวดแล้ว
ภเณ : (อัพ. นิบาต) พนาย, แน่พนาย, เป็นคำสำหรับผู้มีศักดิ์สูงกว่า พูดกับผู้มีศักดิ์ต่ำกว่า.
ภต : (วิ.) ผู้อัน......เลี้ยงแล้ว, ผู้อันเขาเลี้ยง.
ภตก : (ปุ.) ชนผู้บริโภคซึ่งค่าจ้าง, ลูกจ้าง, คนรับใช้ คนใช้. วิ. ภตึ ภุญฺชตีติ ภตโก. ภติ ก ปัจ. แปลง อิ เป็น อ อภิฯ.
ภตฺต : (ปุ.) ผัว, สามี. ภรฺ ภรเณ, โต.
ภตฺตการ : ป. คนทำอาหาร, พ่อครัว
ภตฺตการ ภตฺตการก : (ปุ.) คนหุงข้าว, พ่อครัว. วิ. ภตฺตํ กโรติ กริสฺสติ อกาสีติ ภตฺตกาโร ภตฺตการโก วา. ศัพท์หลัง ก สกัด.
ภตฺตกาล : (ปุ.) เวลาแห่งภัต, ภัตกาล คือ เวลาฉันอาหารของภิกษุ-สามเณร หรือ ผู้รักษาอุโบสถศีล.
ภตฺตกิจฺจ : (นปุ.) กิจด้วยภัต คือ การฉันอาหาร.
ภตฺตคฺค : (ปุ.) โรงแห่งภัต, โรงสำหรับฉันอาหาร, โรงฉัน, หอฉัน.
ภตฺตคฺควตฺต : (นปุ.) มารยาทในโรงฉัน, ข้อปฏิบัติในโรงฉัน.
ภตฺตปจนกฏาห : (นปุ.) กระทะหุงข้าว.
ภตฺตปุฏ : นป. ห่อข้าว