อุปาทิยติ : ก. ยึดมั่น, ถือมั่น
อุปาทิเสส : (วิ.) มีอุปาทิเป็นส่วนเหลือ, คือ ยังมีเบญจขันธ์เหลืออยู่.
อุปาธิ : ป. ตำแหน่ง, ฐานะ, หมอน, เครื่องตกแต่ง
อุปาธิย : ค. มีเบาะ, มีหมอน
อุปาธิรถ : ป. รถที่มีเครื่องตกแต่ง
อุปาย : (วิ.) ควร, สมควร, ชอบ.
อุปายกุสล : ค. ผู้ฉลาดในอุบาย
อุปายโกสลฺล : นป. ความเป็นผู้ฉลาดในอุบาย
อุปายตฺต : นป. อุบาย, วิธี
อุปายน : (นปุ.) ของกำนัลที่ส่งไปให้, ของ ฝาก, บรรณาการ. วิ. อุเปยฺยเตติ อุปายนํ. อาปายิตพฺพนฺติ วา อุปายนํ. อุปปุพฺโพ, อิ คติมฺหิ, ยุ. ส. อุปายน.
อุปายาส : (ปุ.) ความคับแค้น, ความคับแค้น ใจ, ความเคือง. อุป อา ปุพฺโพ, ยา คติยํ, โส.
อุปายิก : (วิ.) ประกอบด้วยอุบาย, ชอบด้วย อุบาย, อุปาย+อิก ปัจ. ควร, สมควร, ชอบ. อิก ปัจ. สกัด.
อุปารทฺธ : กิต. ติเตียนแล้ว, โต้เถียงแล้ว, คัดค้านแล้ว
อุปารมติ : ก. เว้น, เลิก, ละ
อุปารมฺภ : ป., อุปารมฺภน นป. คำตำหนิ, คำคัดค้าน
อุปารมฺภติ : ก. ตำหนิ, โต้แย้ง, กล่าวค้าน
อุปาลี : (ปุ.) พระอุบาลี ชื่อพระเถระ.
อุปาวิสิ : ก. (เขา) เข้าไปนั่งแล้ว
อุปาสก : (ปุ.) ชนผู้นั่งใกล้พระรัตนตรัย, ชน ผู้นับถือพระรัตนตรัยเป็นสรณะ, อุบาสก (คนผู้ชายผู้นับถือพระพุทธศาสนา). วิ. รตนตฺตยํ อุปาสตีติ อุปาสโก. อุปปุพฺโพ, อาสฺ อุปเวสเน, ณฺวุ. ส. อุปาสก.
อุปาสงฺค : ป. แล่ง, กระบอกบรรจุลูกศร
อุปาสติ : ก. นั่งใกล้, ปรนนิบัติ, ภักดี
อุปาสน : (นปุ.) การยิง, การฝึกยิง. อุปปุพฺโพ, อสุ เขปเน, ยุ.
อุปาสิกา : (อิต.) หญิงผู้นั่งใกล้พระรัตนตรัย, หญิงผู้นับถือพระรัตนตรัยเป็นสรณะ, อุบาสิกา (หญิงผู้นับถือพระพุทธศาสนา). ส. อุปาสิกา.
อุปาสิต : กิต. นั่งใกล้แล้ว, ปรนนิบัติแล้ว, ภักดีแล้ว
อุปาสีน : ค. ผู้นั่งใกล้, ผู้เข้าใกล้
อุปาหต : กิต. ตีแล้ว, กระทบแล้ว, ทำร้ายแล้ว
อุปาหน : (ปุ. นปุ.) เกือก, รองเท้า. วิ. ตํ ตํ ฐานํ อุปหนฺติ เอเตนาติ อุปาหโน. ตโต ตโต จ อุปหนฺติ เอเตนาติ วา อุปาหโน. อุปปุพฺโพ, หนฺ คติยํ, อ. อุปนยฺหเตติ วา อุปาหโน. อุปปุพฺโพ, นหฺ พนฺธเน, อ. ทีฆะและเปลี่ยนอักษร.
อุปาหนิก : (ปุ.) ช่างตัดรองเท้า.
อุปาหาร : ป. การนำเข้ามา, การเพิ่มเข้ามา
อุปิตฺถี : อิต. เมียน้อย, นางบำเรอ
อุปิย : ป. การเข้าไป
อุเปกฺขก : ค. ผู้เข้าไปเพ่ง, ผู้มีความวางเฉย, ผู้มีใจเป็นกลาง
อุเปกฺขติ : ก. เข้าไปเพ่ง, เข้าไปเห็น, วางเฉย, ไม่เอนเอียง
อุเปกฺขนา : (อิต.) กิริยาที่วางเฉย, ความวาง เฉย.
อุเปกฺขา : (อิต.) ความเพ่ง, ความเล็ง, ความหวัง, ความวางเฉย, ความวางใจเป็นกลาง, ความมีใจเฉยอยู่, ความเที่ยงธรรม (มีใจ มั่นอยู่ในกัมมัสสกตาญาณ.) วิ. ทฺวินฺนํ เวทนานํ สมีเป ปวตฺตา อิกฺขา อนุภวนฺนตีติ อุเปกฺขา. อุปตฺติโต อกฺขตีติ วา อุเปกฺขา. อุเปกฺขตีติ วา อุเปกฺขา. อุปปุพฺโพ, อิกฺขฺ ทสฺสนงฺเกสุ, อ. เป็น อุเปขา โดยลบ กฺ ก็มี. ส. อุเปกฺษา.
อุเปจฺจ : กิต. เข้าถึงแล้ว, บรรลุแล้ว
อุเปต : (วิ.) ผู้เข้าถึง. อุปปุพฺโพ, อิ คติยํ, โต.
อุเปติ : ก. เข้าถึงแล้ว, บรรลุแล้ว
อุโปคฺฆาต : (ปุ.) อุทาหรณ์, ตัวอย่าง. วิ. อุโปคฺฆเตอเนนาติอุโปคฺฆาโต. อุปปุพฺโพ, หนฺ ปฏิปาทเน, อ, หนสฺส ฆาโต.
อุโปจิต : ป. ก่อแล้ว, สั่งสมแล้ว
อุโปสถ : (ปุ.) อุโปสถะ ชื่อตระกูลช้างตระกูล ที่ ๙ ใน ๑๐ ตระกูล ช้างตระกูลนี้มีสีเป็นสี ทองคำ วิ. อุโปสถกุเล ชาตตฺตา อุโบสโถ. ณ ปัจ. ฎีกาอภิฯ เป็น นปุ.
อุโปสถกมฺม : (นปุ.) การทำอุโบสถ, อุโบสถ กรรม (การสวดพระปาติโมกข์).
อุโปสถทิวส : (ปุ.) วันอุโบสถ คือวันขึ้น ๑๕ ค่ำ แรม ๑๕ ค่ำ หรือแรม ๑๔ ค่ำ สำหรับเดือนขาด เป็นวันที่พระสงฆ์ลง อุโบสถฟังสวดพระปาติโมกข์ สำหรับ อุบาสกอุบาสิกา คือวันขึ้น ๘ ค่ำ ๑๕ ค่ำ แรม ๘ ค่ำ ๑๕ ค่ำ หรือแรม ๑๔ ค่ำ สำหรับเดือนขาด เป็นวันรักษาศีลฟัง ธรรม.
อุโปสถาคาร : นป. อุโบสถาคาร, โบสถ์, โรงอุโบสถ
อุโปสถิก : (วิ.) ผู้สมาทานอุโบสถ, ผู้สมาทาน อุโบสถศีล, ผู้รักษาอุโบสถศีล, ผู้รักษาศีล ๘. วิ. อุโปสถํ สมาทิยตีติ อุโปสถิโก. ณิก ปัจ. ตรัต๎ยาทิตัท. อุโปสโถ อสฺส อตฺถีติ อุโปสถิโก. อิก ปัจ. ตทัสสัตถิตัท.
อุพฺพฏฏน : นป. การขัดสีกาย, การชำระกาย
อุพฺพฏฺฏน อุพฺพตฺตน : (นปุ.) การขัดสี. อุปุพฺโพ, วตฺต วตฺตเน, ยุ. ศัพท์ต้น แปลง ตฺต เป็น ฏฺฏ.