ตกฺกคหน : นป. ชัฏคือความตรึก, ความนึกคิดยุ่งเหยิง
ตกฺกน : นป. การตรึก, เหตุผล
ตกฺกร : (ปุ.) โจร. ขโมย. วิ. ตํ กโรตีติ ตกฺกโร. ตปุพฺโพ, กรฺ กรเณ, อ. เถยฺยตฺถํ วา ตกฺกยตีติ ตกฺกโร. ตกฺก วิตกฺเก, อโร.
ตกฺกล : (นปุ.) หมาก, กระวาน พรรณไม้ชนิด หนึ่ง ในจำพวกขิง ข่า ใช้ผลปรุงอาหาร และทำยา, ยาง, ยางไม้, ยางรัก. ตกฺกฺ รุกฺขสิเลเส อโล รูปฯ ๖๕๙.
ตกฺกวฑฺฒน : นป. การยังความดำริให้เจริญหรือมากขึ้น
ตกฺกสิลา : (อิต.) ตักกสิลา ชื่อนครพิเศษของ อินเดียโบราณ. วิ. โย ปุริสกาเรน อูโน โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ อูนํ ปูเรตีติ ตกฺกสิลา
ตกฺกฬ : นป. หัวหอม, หัวกระเทียม ; ดอกซ่อนกลิ่น
ตกฺกากม : ป. ลำดับแห่งความตรึก
ตกฺการี : (อิต.) คนทา ชื่อพรรณไม้สกุลปลา ไหลเผือกรากใช้เป็นยาแก้ไข้ในกลุ่มยา ๕ ราก โบราณเรียกว่ายาแก้ว ๕ ดวง หรือยา แก้ว ๕ ราก วิ. ตํ ตํ โรคขยนาทิกํ กโรตีติ ตกฺการี. ณีปัจ.
ตกฺกาล : (ปุ.) กาลนั้น
ตกฺกิก : ค. ผู้มีคววามตรึก, ผู้มีความคิดคาดคะเน
ตกฺเกติ : ก. นึก, ตรึก, ตรอง, เชื่อใจ
ตกฺโกฏก : ป. หนอน, ไส้เดือน, พยาธิ
ตกฺโกล : (นปุ.) กฤญณา, สะคร้าน. ตคิ คติยํ, อโร.
ตกฺขก : ป. ช่างไม้
ตขณิก : (วิ.) อันเป็นไปในขณะนั้น
ตคฺครุก : ค. ซึ่งโค้งบรรจบกัน
ตคฺฆ : (วิ.) เลี้ยงดู, รักษา, ประมาณ ? ตคฺฆฺ ปาลเน, อ.
ตคร : นป. กฤษณา
ตงฺก : (ปุ.) ขวาน ตกิ พนฺธเน, อ.
ตงฺค : (ปุ.) การไป, การถึง, การเป็นไป. ตคิ คติยํ อ. ยุ.
ตงฺคน : (นปุ.) การไป, การถึง, การเป็นไป. ตคิ คติยํ อ. ยุ.
ตจ : (ปุ.) หนัง, เปลือก, เปลือกไม้. วิ. ตจติ สรีรํ ปาเลตีติ ตโจ. ตจฺ ปาลเน, อ. อภิฯ และฎีกาฯ ลง ณ ปัจ.
ตจคนฺธ : ป. กลิ่นอันเกิดแต่เปลือกไม้, กลิ่นเปลือก
ตจฺฉ : (วิ.) จริง, แท้.
ตจฺฉก : (ปุ.) ช่างไม้, ช่างถาก, ช่างไส. ยุ ปัจ.
ตจฺฉติ : ก. ถาก, ถาง, ผ่า, ตัด, ทำให้บาง
ตจฺฉน : นป. การถาก, การผ่า, การตัด, การทำให้บาง
ตจฺฉนี : (อิต.) ขวาน, ขวานขนาดเล็ก, ผึ่ง, พร้า (มีดขนาดใหญ่) มีด. ตจฺฉน อี อิต. อภิฯ.
ตจฺฉิต : ค. ถากแล้ว, ทำให้บางแล้ว
ตจปญฺจก : นป. (กรรมฐาน) มีหนังเป็นที่ห้าคือ เกสา, โลมา, นขา, ทนฺตา, ตโจ
ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐาน : (นปุ.) กัมมัฎฐานมี ประชุมแห่งอาการห้ามีหนังเป็นที่สุดเป็น อารมณ์ มี วิ. ดังนี้ :- ๑ กณฺ ปัจ. สมุหตัท. ปญฺจนฺนํ อาการานํ สมุโห ปญฺจกํ ฉ.ตุล. ตโจ ปริยนฺโต ยสฺส ตํ ตจ ปริยนฺตํ วิเสสนบุพ.กัม ตจปริยนฺตญฺจ ตํ ปญฺจ- กญฺจาติ ตจปญฺจกํ. ฉ. ตุล ตจปญฺจกํ อารมฺมณํ ยสฺส ตํ ตจฺปญฺจการมฺมณํ. วิเสสนบุพ.กัม. ตจปญฺจการมฺมณญฺจ ตํ กมฺมฏฺฐานญฺจาติ ตจปญฺจกกมฺมฏฐานํ. นอกจากนี้ยังมีสำนวน แปลอย่างอื่นอีก คือกัมมัฏฐานมีหมวด แห่งส่วนห้าแห่งอาการมีหนังเป็นที่สุด เป็นอารมณ์กัมมัฏฐานอันบัณฑิตกำหนด ด้วยอาการมีหนังเป็นที่ห้าด้วยอารมณ์, พึง ตั้ง วิ. ตามสำนวนแปล. กัมมัฏฐานนี้เป็น กัมมัฏฐานแรก ซึ่งพระอุปัชฌาย์สอนนาค ก่อนที่จะบรรพชาอุปสมบท สำหรับใช้ ภาวนาจึงเรียกว่า มูลกัมมัฏฐาน เป็น สมถกัมมัฏฐานก็ได้เป็นวิปัสสนากัมมัฏ- ฐานก็ได้ แล้วแต่การภาวนาว่า เกสา โลมา นขา ทันตา ตโจ ตโจ ทันตา ทขา โลมา เกสา ไม่ได้พิจารณาว่า ผม ฯลฯ ไม่งาม ฯลฯ ก็เป็นสมถกัมมัฏฐาน ถ้าพิ – จารณาผม ฯลฯ แยกให้เห็นเป็น สามัญ – ลักษณะ ก็เป็นวิปัสสนากัมมัฏฐาน.
ตจปริโยนทฺธ : ค. ซึ่งหุ้มห่อด้วยหนังหรือเปลือกไม้
ตจปริโยสาน : ค. มีหนังเป็นที่สุด
ตจรส : ป. รสอันเกิดแต่เปลือก, รสของเปลือก
ตจสาร : (ปุ.) ต้นไม้มีเปลือกเป็นแก่น, ต้นไม้ มีเปลือกแข็ง, ต้นไผ่, ไม้ไผ่. วิ. ตโจ ว ตจโต อุพฺภวา สญฺชาตา จตุพฺภวา.
ตจุพฺภว : ค. อันเกิดแต่เปลือกไม้, ทำจากเปลือกไม้
ตชฺช : ค. ซึ่งเกิดจากนั้น
ตชฺชฉ : (นปุ.) การเบียดเบียน, การข่มขู่, การคุกคาม ตชฺชฺ หึสาสนฺตชฺชเนสุ, ยุ.
ตชฺชนา : อิต. การขู่, การคุกคาม
ตชฺชนิย : ค. อันเขาพึงติเตียน, ซึ่งควรติเตียนหรือลงโทษ, อันควรข่มขู่
ตชฺชนี : (อิต.) นิ้วชี้, ดัชนี, ดรรชนี. วิ.ตชฺเชติ ยาย สา ตชฺชนี. ตชฺชฺ หึสายํ, ยุ.
ตชฺชนียกมฺม : (นปุ.) กรรมอันสงฆ์พึงทำแก่ ภิกษุผู้อันสงฆ์จะต้องคุกคาม, ตัชนียกรรม เป็นชื่อการลงโทษอย่างหนึ่งตามพระวินัย ซึ่งสงฆ์ทำแก่ภิกษุผู้มีความผิด ๓ ประการ คือ เป็นผู้ประพฤติไม่เหมาะสม คือ ๑ . ๑ มักทำการบาดหมาง ทะเลาะ – วิวาท ฯลฯ ๑ . ๒ เป็นพาลมีอาบัติมาก มีมรรยาท ไม่สมควร ๑ . ๓ คลุกคลีกับคฤหัสถ์อันไม่ สมควร เป็นผู้มีศีลวิบัติ อาจารวิบัติ และ ทิฏฐิวิบัติ และ ๓. กล่าวติเตียน พระพุทธ พระธรรม หรือพระสงฆ์ แม้อย่างใดอย่างหนึ่ง ก็ ลงตัชนิยกรรมได้ สงฆ์ทำด้วยวิธีญัติติจตุตถกรรมวาจา ไตร. ๖/๓
ตชฺชารี : (อิต.) ตัชชารี ชื่อมาตรา นับเท่ากับ ๓๖ อณู. วิ. อณโว ฉตฺตึส ตชฺชารี นาม. ตํ ตํ อตฺตโน นิสฺสยํ มลินกรณวเสน ชราเปตีติ ตชฺชารี ชรฺ วโยหานิมฺหิ. ณี.
ตชฺเชติ : ก. คุกคาม, ข่มขู่, ด่าว่า, ทำให้กลัว
ตฏ : (ปุ.) เหว, หน้าผา. ตฏฺ อุสฺสเย, อ.