อตฺตเหตุ : (วิ.) มีตนเป็นเหตุ.
อตฺต อตฺร : (ปุ.) กาย, ร่างกาย, ตน, ตู(ตัว), ตัว, ตัวเอง, ตัวตน (ร่างกายและใจ). วิ. ทุกฺขํ อตติสตตํ คจฺฉตีติ อตฺตา (ถึงทุกข์เสมอ).อาหิโตอหํมาโน เอตฺถาติวา อตฺตา (เป็นที่ตั้งของมานะ).สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขติ อนุภาวตีติวาอตฺตา(เสวยสุขทุกข์).ชาติชรามรณาทีหิอาทียเต ภกฺขียเตติวา อตฺตา (อันชาติชราและมรณะเป็นต้น เคี้ยวกิน).ภววภวํธาวนฺโตชาติชรามรณาทิเภทํ อเนกวิหิตํสํสารทุกขํอตติสตตํคจฺฉติปาปุณาติอธิคจฺฉตีติวาอตฺตา.อตฺหรืออทฺธาตุตปัจ.ถ้าตั้งอทฺ ธาตุ แปลงทเป็น ต หรือ แปลง ต เป็น ตฺต ลบ ทฺศัพท์หลัง แปลง ต เป็น ตฺรลบที่สุดธาตุอตฺตศัพท์นี้ตามหลักบาลีไวยากรณ์เป็นเอก.อย่างเดียว ถ้าจะใช้เป็นพหุ. ต้องแปลซั้าสองหน หรือเขียนควบสองหนเช่น อตฺตโนอตฺตโนแต่คัมภีร์รูปสิทธิเป็นต้น แจกเป็นพหุ. ได้.แปลว่า จิตใจ สภาวะ และ กุสลธัมได้อีกอุ. อตฺตา หิกิรทุทฺทโมได้ยินว่าจิตแล(ใจแล) เป็นสภาพรักษาได้ยาก.แปลว่า หัวใจ อุ.ตถตฺตมีหัวใจเป็นอย่างนั้นมีพระทัยเป็นอย่างนั้น. แปลว่าปรมัตตะ หรือปรมาตมันตามที่ชาวอินเดียโบราณถือว่าเป็นสิ่งไม่ตาย รูปฯ๖๓๖ ลง มนฺ ปัจ. ลบ น.แปลง ม เป็น ต สูตรที่ ๖๕๖ ลง ต ตฺรณฺ ปัจ.ที่ลง ตฺรณฺปัจ.ลบที่สุดธาตุ แล้วลบณฺสฺอาตฺมนฺอาตฺมา.
อตฺตาณ : ค. ซึ่งปราศจากที่ต้านทาน, ไม่มีที่พึ่ง
อตฺตาทาน : (นปุ.) อธิกรณ์, อธิกรณ์ที่ตนถือเอา
อตฺตาธิปเตยฺย : (นปุ.) ความเป็นใหญ่ยิ่งโดยตน, อัตตาธิปไตย (ปรารภตนเป็นใหญ่, ถือตัวเป็นใหญ่, เห็นแก่ตัว).
อตฺตาธีน : (วิ.) พึ่งตนเองได้, เป็นไท.
อตฺตานุมติ : (อิต.) ความเห็นตามโดยตน, ความรู้ตามโดยตน, อัตตานุมติ(ตามความเห็นของตน)
อตติ : ก. ย่อมไป, - ถึง
อตฺตุกฺกส : (วิ.) ผู้มีตนยิ่ง, ผู้ยกตน, ผู้ยกตนข่มท่าน.
อตฺตุกฺกสนา : (อิต.) การยกตน, การยกตนข่มท่าน.
อตถ : (วิ.) ไม่แท้, ไม่จริง, ไม่เหมือน. น+ตถ.
อตฺถ : (วิ.) ตั้งอยู่ไม่ได้, เสื่อม, สูญ, หาย, ฉิบหายพินาศ. นปุพฺโพ, ถา คตินิวตฺถิยํ, อ, ตฺสํโยโค.
อตฺถ : (อัพ. นิบาต) ไม่เห็น, ไม่ปรากฎ, สูญหาย.
อตฺถกฺขายิ : ค. แสดงประโยชน์, ชี้ประโยชน์
อตฺถกฺขายี : (ปุ.) มิตรผู้บอกซึ่งประโยชน์โดยปกติ, มิตรมีปกติบอกซี่งประโยชน์, มิตรแนะประโยชน์.
อตฺถกถา : (อิต.) วาจาเป็นเครื่องอัน.....กล่าวซึ่งเนื้อความ, วาจาเป็นเครื่องกล่าวซึ่งเนื้อความคำอธิบายซึ่งเนื้อความ, ถ้อยคำแก้อรรถ, อรรถกถาชื่อคัมภีร์ที่ท่านแต่งแก้เนื้อความแห่งพระบาลีพุทธพจน์ที่เข้าใจยากให้ง่ายขึ้น
อตฺถกถาจริย : (ปุ.) อาจารย์ผู้แต่งอรรถกถา.
อตฺถกร : ค. แสดงประโยชน์, ชี้ประโยชน์
อตฺถกาม : ค. ต้องการประโยชน์, ใคร่ประโยชน์
อตฺถกุสล : ค. ฉลาดในประโยชน์, ฉลาดในเนื้อความ
อตฺถคติ : (อิต.) อันถึงซึ่งเนื้อความ, อรรถคดี(เรื่องที่ฟ้องร้องกันในโรงศาล).
อตฺถคม : ป. การถึงความเสื่อม, การอัสดงคต (พระอาทิตย์)
อตฺถคมน : (นปุ.) การถึงซึ่งพระนิพพาน, การบรรลุพระนิพพาน.
อตฺถคมน อตฺถงฺคมน : (นปุ.) การถึงอันซึ่งตั้งอยู่ไม่ได้, ฯลฯ.
อตฺถคม อตฺถงฺคม : (ปุ.) การถึงอันซึ่งตั้งอยู่ไม่ได้, ฯลฯ.
อตฺถงฺคต : (วิ.) ถึงแล้วซึ่งอันตั้งอยู่ไม่ได้, ตกดิน(พระอาทิตย์ตกดิน).
อตฺถจร : ค. บำเพ็ญประโยชน์
อตฺถจริยา : อิต. การบำเพ็ญประโยชน์, การทำความดี
อตฺถญฺญุตา : (อิต.) ความเป็นแห่งบุคคลผู้รู้จักผล, ความเป็นผู้รู้จักผล.
อตฺถญฺญู : (วิ.) ผู้รู้ซึ่งอรรถ, ผู้รู้ซื่งผล, ผู้รู้จักผล.
อตฺถต : กิต. ปูแล้ว, ลาดแล้ว, กรานแล้ว
อตฺถตฺต : นป. ความมีผล, ความมีเหตุผล
อตฺถทสฺสี : (วิ.) ผู้มองเห็นซึ่งประโยชน์, ผู้มองเห็นประโยชน์, ฯลฯ.
อตฺถนา : (อิต.) การขอ, การร้องขอ, ความปรถนา, ฯลฯ.อตฺถ ยาจนอิจฺฉาสุ, ยุ. ส.อรฺถนา.
อตฺถปฏิสมฺภิทาญาณ : (นปุ.) ความรู้(ปัญญา)อันแตกฉานในผล, ปัญญาที่แตกฉานในผลทั้งปวงอันเกิดจากเหตุทั้งปวง, ความรู้อันแตกฉานในอรรถ.
อตฺถภญฺชก : ค. ผู้ทำลายประโยชน์
อตฺถภูต อตฺถมฺภูต : (วิ.) เป็นเพียงดังผล. วิ. อตฺโถ อิว ภูโต อตฺถภูโต อตฺถมฺภูโต วา.
อตฺถร : ป. เครื่องลาด, พรม
อตฺถรก : ค. ผู้ลาด, ผู้ปู
อตฺถรณ : (นปุ.) วัตถุเป็นเครื่องลาด, เครื่องลาดแล้วด้วยขนสัตว์, เครื่องลาด, เครื่องปู, วัตถุสำหรับปูพื้น. อาปุพฺโพ, ถรฺ ถรเณ, ยุ, รฺสโส, ตฺสํโยโค.
อตฺถราเปติ : ก. ให้ปู, ให้ลาด
อตฺถรูป : (นปุ.) รูปของเนื้อความ, เนื้อความ.คำแปลหลัง รูป เป็นศัพท์สกัด.
อตฺถวณฺณนา : (อิต.) วาทะเป็นเครื่องพรรณนาซึ่งเนื้อความ, กถาเป็นเครื่องพรรณนาซึ่งเนี้อความ, อรรถกถา.
อตฺถวนฺต : ค. มีผล, มีประโยชน์
อตฺถวส : ป. อำนาจ, อำนวยประโยชน์
อตฺถวาที : ค. ผู้มีปกติกล่าวแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์
อตฺถสตฺถ : นป. อรรถศาสตร์, ทัณฑศาสตร์
อตฺถา : (อิต.) ความต้องการ, ประโยชน์.อตฺถฺอิจฺฉายํ, อ, อิตฺถิยํ อา.
อตถาชาติก : (วิ.) มีกำเนิดไม่เหมือนกัน
อตฺถาธิปาย : (ปุ.) การอธิบายซึ่งอรรถ, อธิบายซึ่งอรรถ, อัตถาธิบาย (การขยายความ).