อุณฺณี : (อิต.) ผ้าขนสัตว์.
อุณฺห : (วิ.) อุ่น, อบอุ่น, ร้อน. ส. อุษฺณ.
อุณฺหคู อุณฺหสิ : (ปุ.) พระอาทิตย์ วิ. อุณฺหา คาโว รสฺมิโย เอตสฺสาติ อุณฺหคู, แปลง โอ แห่ง โค เป็น อู. อุณฺหา รํสิโย เอตสฺสาติ อุณฺหสิ. ลบ รํ.
อุณหภูมิ : (อิต.) ชั้นแห่งความร้อน, ระดับ แห่งความร้อน, อุณฺหภูมิ (ระดับแห่ง ความร้อนเย็นของอากาศ).
อุณฺหรสิ : (ปุ.) พระอาทิตย์. วิ. อุณฺหา รํสิ ยสฺส โส อุณฺหรํสิ.
อุณฺหิต : (นปุ.) มงกุฏ, หมวก, เครื่องประดับ หน้า. อุปุพฺโพ, นหฺ พนฺธเน, โต, อิอาคโม.
อุณฺหีส : (ปุ. นปุ.) เครื่องประดับหน้า, วงหน้า, กรอบหน้า, เทริด (เครื่องประดับศรีษะ รูปมงกุฏอย่างเตี้ย มีกรอบหน้า), มงกุฎ พระมงกุฎ ชื่อเครื่องราชกกุธภัณฑ์อย่างที่ ๑ ใน ๕ อย่าง ; ผ้าโพก, หัวบันได, ราว บันได. อุปุพฺโพ, นหฺ พนฺธเน, อีโส, วณฺณวิกาโร (เปลี่ยนอักษรคือ แปลง น เป็น ณ). เป็น อุณฺหิส บ้าง. ส. อุษฺณีษ.
อุตฺต : ๑. ป. การกล่าว, การเปล่งออกมา;
๒. กิต. กล่าวแล้ว
อุตฺตณฺฑุล : ค. หุงไม่ดี, หุงไม่สุก (ข้าว)
อุตฺตตฺต : (นปุ.) เลือด. วิ. อุทฺธํ ตตฺตํ อุตฺตตฺตํ. อุทฺธํปุพฺโพ, ตปฺ สนฺตาเป, โต, ปสฺส โต.
อุตฺตปติ : ก. สะดุ้งกลัวต่อบาป, กลัวความผิด
อุตฺตม : (วิ.) ดีที่สุด, เด่นที่สุด, ยิ่ง, เยี่ยม, ยอดเยี่ยม, เลิศ, ประเสริฐ, ประเสริฐสุด, สูงสุด, มากมาย, บริบูรณ์, อุดม. วิ. อพฺภุโต อพฺภูโต วา อตฺยตฺถํ อุตฺตโม. อุคฺคตตมตฺตา วา อุตฺตโม. อุศัพท์ ตม ปัจ. ซ้อน ตฺ บางคัมภีร์เป็น อุพฺภโต อพฺยตฺถํ อุตฺตโม. อุพฺภโต อตฺยตฺโถ อุตฺตโม. มติ ผู้เขียน. ส อุตฺตม.
อุตฺตมครุห อุตฺตมงฺครุห : (ปุ.) ผม (ขนที่ งอกบนศรีษะ). อุตฺตมํคปุพฺโพ, รุหฺ ปาตุภาเว, อ.
อุตฺตมค อุตฺตมงฺค : (นปุ.) อวัยวะสูงสุด, หัว, ศรีษะ. วิ. องฺเคสุ อุตฺตมํคตฺตา อุตฺตมํคํ. อุตฺตมํ จ ตํ อํคํ จาติ วา อุตฺตมํคํ วา. ส. อุตฺตมางฺค.
อุตฺตมงฺค : นป. ส่วนสำคัญที่สุดของร่างกายคือศีรษะ, ส่วนสูงสุดของร่างกาย
อุตฺตมงฺครุห : นป. ผม
อุตฺตมณฺณ : (ปุ.) เจ้าหนี้. วิ. อิเณ อุตฺตโม อุตฺตมณฺโณ. อิสฺสตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจ. แปลง อิ เป็น อ แล้วแปลง ณ เป็น ณฺณ.
อุตฺตมณ อุตฺตมิณ : (ปุ.) เจ้าหนี้ (ผู้ให้ยืม). วิ. อิเณ อุตฺตโม อุตฺตมโณ อุตฺตมิโณ วา. เปลี่ยนศัพท์ คือเอา อุตฺตม ไว้หน้า ศัพท์ หน้าลบ อิ ที่ อิณ ศัพท์หลังไม่ลบ.
อุตฺตมตฺถ : ป. ประโยชน์อันสูงสุด, ประโยชน์ยอดเยี่ยม
อุตฺตมตา : อิต. ความเป็นของสูงสุด, ความเลิศ
อุตฺตมโปริส : ป. อุตตมบุรุษ, บุรุษผู้ยอดเยี่ยม
อุตฺตมา : (อิต.) หญิงผู้ดี, หญิงผู้ประเสริฐ, หญิงประเสริฐ.
อุตฺตร : (วิ.) ยิ่ง, กว่า, ประเสริฐ, สูงสุด (อุตตโร อุตฺตมสทิโส), แข้น (พ้นจาก แห้งจวนแข็ง หรือหมายถึงแข็งก็ได้), กล้าแข็ง, กวน, คน (กวนของให้กระจาย หรือให้เข้ากัน), คม (ไม่ทื่อ), ต่อไป, ซ้าย, เหนือ, หลัง, บน, เบื้องบน, ข้างบน, พ้น, อื่น.
อุตฺตรกาล : (ปุ.) เวลาต่อไป, การต่อไป.
อุตฺตรกุรุ : (ปุ.) อุตตรกุรุ ชื่อทวีปใหญ่ ๑ ใน ๔ ทวีป วิ. ธมฺมตา สิทฺธสฺส ปญฺจสีลสฺส อานุภาเวน กํ สุขํ อูรุ มหนฺต เมตฺถาติ กุรุ. กุ ปาป รุนฺธนฺติ เอตฺถาติ วา กุรุ. กวิ. อุตฺตโร อุตฺตโม กุรุ อุตฺตรกุรุ.
อุตฺตรจฺฉท : ป. เครื่องลาดมีเพดาน, เครื่องปกปิด, เครื่องคลุม
อุตฺตรณ : นป. การข้ามไป, การพ้นไป
อุตฺตรตฺถรณ : นป. ผ้าคลุมข้างบน, ผ้าห่ม
อุตฺตรติ : ก. ข้ามพ้น, ข้ามไป, ผ่านไป, ไหลไปเหนือ
อุตฺตรโต : (อัพ. นิบาต) ข้างเหนือ.
อุตฺตรนิกาย : (ปุ.) อุตตรนิกาย ชื่อนิกายสงฆ์ ในพระพุทธศาสนา เป็นนิกายฝ่ายเหนือ ได้แก่ ฝ่ายมหายาน.
อุตฺตรปฺปจฺฉท : ป. เครื่องปิด, ฝาครอบ
อุตฺตรปาส : (ปุ.) บ่วงข้างบน, ห่วงข้างบน.
อุตฺตรผคฺคุณี : (อิต.) อุตตรผัคคุณี ชื่อดาว ฤกษ์กลุ่มที่ ๑๒ ใน ๒๗ กลุ่ม, ดาวเพดาน.
อุตฺตรภทฺทปทา : (อิต.) อุตตรภัททฺปทา ชื่อ ดาวฤกษ์กลุ่มที่ ๒๖ ใน ๒๗ กลุ่ม มี ๒ ดวง, ดาวราชสีห์ตัวเมีย, ดาวไม้เท้า. ส. อุตฺตรภทฺรปทา.
อุตฺตรวตฺติ : อิต. กระบอกฉีดเล็กๆ , เครื่องฉีด
อุตฺตรสกฺขี : ป. พยานฝ่ายจำเลย
อุตฺตรสาธก : ค. ซึ่งช่วยเหลือ, เป็นเพื่อน
อุตฺตรเสฺว : (อัพ. นิบาต) มะรืนนี้.
อุตฺตรา : (อิต.) ทิศข้างบน, ทิศเบื้องบน, ทิศ เหนือ, ทิศอุดร, อุดร. ส. อุตฺตรา. อุตฺตราตฺ.
อุตฺตราธิการี : ค. ผู้เป็นทายาท, ผู้รับมรดก
อุตฺตราภิมุข : ค. มีหน้าไปทางเหนือ, มุ่งหน้าไปสู่ทิศอุดร
อุตฺตรายน : (นปุ.) พระอาทิตย์เป็นไปเหนือ. วิ. อุตฺตรํ ทิสํ อยติ สุริโย เอตฺถาติ อุตฺตรายนํ. อุตฺตรปุพฺโพ, อิ อยฺ วา คมเน, ยุ. ความจริงโลกเอียงไปทางใต้ เพราะโลก เดินรอบดวงอาทิตย์. ส. อุตฺตรายณ.
อุตฺตราวฏฺฏ : (ปุ. นปุ.) การเดินเวียนซ้าย คือ การเดินเวียนโดยมือซ้ายอยู่ทาง (ด้าน) สิ่งที่เรา เวียน, อุตราวัฏ. ส. อุตฺตรวฺฤตฺต.
อุตฺตราสค อุตฺตราสงฺค : (ปุ.) ผ้าอันคล้องอยู่ เหนืออวัยวะด้านซ้าย, ผ้าอันคล้องอยู่ที่ ส่วนแห่งกายด้านซ้าย, ผ้าคล้องไว้บนบ่า เบื้องซ้าย, ผ้าห่ม (คือจีวรในภาษาไทย). วิ. อุตฺตรสฺมึ เทหภาเค อาสชฺชเตติ อุตฺตราสํโค อุตฺตราสงฺโค วา. อุตฺตร อา บทหน้า สญฺชฺ ธาตุในความคล้อง อ ปัจ. แปลง ช เป็น ค ญฺ เป็นนิคคหิต ศัพท์ หลังแปลงนิคคหิตเป็น งฺ.
อุตฺตราสงฺค : ป. ผ้าอุตตราสงค์, ผ้าห่ม, ผ้าจีวร
อุตฺตราสาฬฺห : (ปุ.) อุตตราษาฒ ชื่อดาว ฤกษ์กลุ่มที่ ๒๑ มี ๕ ดวง, ดาวแตรงอน. ส. อุตฺตราษาฒ.
อุตฺตริ : (วิ.) ยิ่ง, ยอดเยี่ยม, ชั้นเยี่ยม, แปลก, มากขึ้น, อุตริ. คำ อุตริ ที่นำมาใช้ใน ภาษาไทยออกเสียงว่า อุดตะหริ ใช้ใน ความหมายว่า แปลกออกไป นอกแบบ นอกทาง.
อุตฺตริตร : ค. สูงยิ่งขึ้นไป, ล้ำเลิศ
อุตฺตริ, - ตรี : ก. วิ. ส่วนบน, ข้างบน, เหนือยิ่ง, กว่านั้น