หตฺถกมฺมมูล : (นปุ.) ค่าจ้าง, ค่าบำเหน็จ.
หตฺถการ : (ปุ.) งานอันบุคคลทำด้วยมือ, การทำด้วยมือ, การช่าง, การทำด้วยฝีมือ, งานที่ทำด้วยความเชี่ยวชาญในการใช้มือ, งานฝีมือ.
หตฺถกิจฺจ : (นปุ.) งานอันบุคคลทำด้วยมือ, การทำด้วยมือ, การช่าง, การทำด้วยฝีมือ, งานที่ทำด้วยความเชี่ยวชาญในการใช้มือ, งานฝีมือ.
หตฺถโกสลฺล : (นปุ.) ความเป็นแห่งบุคคลผู้ฉลาดในการงานอันบุคคลพึงทำด้วยมือ. หตฺถกมฺม+โกสลฺล ลบ กมฺม. หตฺถก มฺมโกสลฺล ก็แปลเช่นเดียวกันนี้.
หตฺถคต หตฺถงฺคต : (วิ.) ไปแล้วในมือ, อยู่ในมือ, มีอยู่ในมือ.
หตฺถฉินฺน : (วิ.) ผู้มีมืออันขาดแล้ว.
หตฺถตฺถร : ป. ที่รองหลังช้าง
หตฺถตล : (นปุ.) พื้นแห่งมือ, ฝ่าแห่งมือ, ฝ่ามือ.
หตฺถปฺปสารณฎฺฐาน : (นปุ.) เครื่องผูกข้อมือ.
หตฺถปฺปาทจฺเฉทาทิ : (วิ.) มีอันตัดซึ่งมือและเท้าเป็นต้น.
หตฺถปาส : (ปุ.) บ่วงแห่งมือ, บ่วงมือ, หัตถบาส ชื่อของระเบียบปฏิบัติสำหรับภิกษุสงฆ์ผู้เข้าร่วมประชุมทำสังฆกรรม จะต้องอยู่ในหัตถบาสของกันและกัน คืออยู่ในระหว่าง ๒ ศอก-คืบ ถ้ายืนก็ห่างกันประมาณ ๑ ศอก ถึง ๑ ศอกคืบ ถ้านั่งก็ห่างกัน ๑ คืบ ต่อ ๆ กันไป และยังใช้เกี่ยวกับคฤหัสถ์ผู้ประเคน (ถวาย) ของแด่ภิกษุสงฆ์ด้วย จะต้องเข้ามาในหัตถบาส คือห่างจากภิกษุผู้รับ ๑ ศอก สำหรับสุภาพสตรีเข้าไปประเคน (ถวาย) อยู่ในระยะ ๑ ศอกนี้ ดูไม่งาน เช่นบางกรณีคือ ถวายของในพิธีมงคลสมรส.
หตฺถลญฺจน หตฺถลญฺฉน : (นปุ.) ลายเซ็น, ลายมือ, ลายมือชื่อ.
หตฺถสิกฺขา : (อิต.) การศึกษาวิชาเนื่องด้วยมือ, หัตถศึกษา คือวิชาเกี่ยวกับการประดิษฐ์สิ่งต่าง ๆด้วยมือ. วิ. หตฺถพทฺธวิชฺชาย สิกฺขา หตฺถสิกฺขา. ลบ พทฺธวิชฺชา.
หตฺถสิปฺป : (นปุ.) วิชาเนื่องด้วยมือ, หัตถศิลป์ คือวิชาเกี่ยวกับการใช้มือทำสิ่งต่าง ๆ หัตถศิลป์ ไทยใช้ในความหมายว่า การช่างทำด้วยมือ.
หตฺถาจริย : (ปุ.) หมอช้าง, ควาญช้าง, นายหัตถาจารย์.
หตฺถาชานิย หตฺถาชาเนยฺย : (ปุ.) ช้างอาชาไนย.
หตฺถาณึก หตฺถานึก : (นปุ.) หัตถานึก ช้าง ๓ เชือก แต่ละเชือกมีพลประจำ ๑๒ คน ชื่อ หัตถานึก, กองพลช้าง, กองทัพช้าง.
หตฺถานิก : ป. กองทัพช้าง, พลช้าง
หตฺถาปฺปตาปก : (ปุ.) เชิงกราน ชื่อเตาชนิดหนึ่ง.
หตฺถาโรห : (ปุ.) ควาญช้าง, นายควาญช้าง. วิ. หตฺถึ อารูหตีติ หตฺถาโรโห. หตฺถีปุพฺโพ, รุหฺ รุฬฺหเน, โณ. กองช้าง ก็แปล.
หตฺถิก : (ปุ.) ตุ๊กตาช้าง. หตฺถี+ก ปัจ. ลงในอรรถเปรียบเทียบ รัสสะ อี เป็น อิ. สัตว์นี้เพียงดังช้าง วิ. หตฺถี อิว อยํ สตฺโต หตฺถิโก.
หตฺถิกลก หตฺถิกุลภ : (ปุ.) ช้างสะเทิน (สะเทิน คือรุ่น), ช้างรุ่น. หตฺถี+กลภ ศัพท์หลังแปลง อ เป็น อุ.
หตฺถิกลภ : ป. ลูกช้าง
หตฺถิกุมฺภ : ป. ตระพองช้าง
หตฺถิโคปก หตถิป หตฺถิบาล : (ปุ.) คนผู้รักษาช้าง, คนเลี้ยงช้าง, ควาญช้าง, นายควาญช้าง. คุปฺ รกฺขเณ, โณ, สตฺเถ โก. ปา ปาลฺ วา รกฺขเณ, โณ.
หตฺถิฆฎา : (อิต.) ฝูงแห่งช้าง, โขลงแห่งช้าง, ฝูงช้าง, โขลงช้าง. วิ. หตฺถีนํ สมูโห ฆฎา หตฺถิฆฎา.
หตฺถิฉาป หตฺถิจฉาป : (ปุ.) ช้างผู้ลูกน้อย, ลูกช้าง.
หตฺถิ, - ถี : ป. ผู้มีมือ, ช้างพลาย, ช้างตัวผู้
หตฺถิทนฺต : ป., นป. งาช้าง
หตฺถินข : (ปุ.) ปราสาทตั้งอยู่บนกระพองช้าง กระพอง คือ ส่วนที่นูนเป็นปุ่มสองข้างที่ศรีษะช้าง กะพอง ตระพอง ตะพอง ก็ว่า. วิ. หตฺถิกุมฺภมฺหิ ปติฎฐโต นโข หตฺถินโข. ปาสาโท เอว นโข.
หตฺถินี : (อิต.) ช้างตัวเมีย, นางช้าง, ช้างพัง.
หตฺถิมณฺฑ : ป. ควาญช้าง
หตฺถิมณฺฑ หตฺถิเมณฺฑ : (ปุ.) ควาญช้าง. วิ. มณฺฑยติ รกฺขตีติ หตฺถิมณฺโฑ. โส เอว หตฺถิเมณฺโฑ. มิ หึสายํ, โฑ, นิคฺคหิตาคโม.
หตฺถิมารก : (ปุ.) คนยังช้างให้ตาย, คนฆ่าช้าง, พรานช้าง.
หตฺถิลิงฺค : (วิ.) มีเพศเพียงดังเพศแห่งช้าง.
หตฺถิลิงฺคสกุณ : (ปุ.) นกหัสดีลิงค์. ส. หสฺติลิงฺค.
หตฺถิสิโรปิณฺฑ : (ปุ.) กระพองช้าง. วิ. หตฺถิโน สิรสิ ปิณฺโฑ หตฺถิสิโรปิณฺโฑ.
หตฺถิโสณฺฑ : ป. งวงข้าง
หตฺถิโสณฺฑ หตฺถิโสณฺฑวิหงฺคม : (ปุ.) นกหัสดีลิงค์.
หตฺถี : (ปุ.) สัตว์มีงวง, ช้าง, ช้างพลาย, หัสดี, หัสดิน, ไอยรา. หตฺโถ อสฺส อตฺถีติ หตฺถี. ณ ปัจ. ตทัสสัตถิตัท. ส. หสฺติ, หสฺตินฺ.
หตนฺตราย : (วิ.) ผู้มีอันตรายอันขจัดแล้ว.
หตปหต : (ปุ.) การฆ่าและการประหาร.
หตลาภสกฺการ : (วิ.) มีลาภและสักการะเสื่อมแล้ว.
หตวกาส : (วิ.) มีปัจจัยเป็นเครื่องตั้งลงอันขจัดแล้ว, หมดโอกาส, หมดหนทาง, หมดช่องทาง.
หตาวกาส : ค. ผู้ทำลายโอกาส
หติ : (อิต.) ความเบียดเบียน. วิ. หนนํ หติ. หนฺ หึสายํ, ติ, นฺโลโป.
หทย : (นปุ.) ใจ, หัวใจ. วิ. หรติ อตฺตโน อา ธารนฺติ หทยํ. หรฺ หรเณ, โย, รสฺส โท. หทฺ จินฺตายํ วา, อโย. น้ำใจ ก็แปล. ส. หฺฤทย.
หทยงฺคม : (ไตรลิงค์.) ถ้อยคำอันพอใจ, ถ้อยคำอันสบายหู, คำถูกใจ, คำพอใจ, คำจับใจ. วิ. หทยํ มนํ คจฺฉติ ปวิสตีติ หทยงฺคมํ. หทยปุพฺโพ, คมฺ คติยํ, อ.
หทยาลุ : ค. มีใจ, ใจดี
หทยาลุ หทยี : (วิ.) มีใจดี วิ. หทยํ พหุลํ ปสตฺถญฺจ ยสฺส โส หทยาลุ หทยี จ. อาลุ อี ปัจ. อภิฯ.