มโฬริกา : (อิต.) โตก?
มา : (อิต.) บริษัท, สิริ, มารดา.
มากฺกว : (ปุ.) ตองแตก ชื่อไม้เถาใบเป็นแฉกใช้ทำยา. มุจ โมจเน, อโว, อุสฺสา, จสฺส โก, ทฺวิตฺตญฺจ.
มาคธ : (วิ.) ผู้เกิดแล้วในแว่นแคว้นมคธ, ผู้อยู่ในแว่นแคว้นมคธ, ผู้เป็นอิสระในแว่นแคว้นมคธ. ณ ปัจ. ราคาทิตัท.
มาคธี : (อิต.) คัดเค้า, เข็ม, โยถิกา (คัดเค้าเข็ม), ดีปลี. วิ. มคเธ ภวา มาคธี. ณี ปัจ.
มาควิก : (นปุ.) พรานเนื้อ วิ. มเค หนฺตฺวา ชีวตีติ มาควิโก. ณิก ปัจ. วฺ อาคม รูปฯ ๓๖๐.
มาคสิร : (ปุ.) เดือน ๑, เดือนอ้าย. วิ. มคสิเรน ปุณฺณจนฺทยุตฺตาย นกฺขตฺเตน ยุตฺโตมาโส มาคสิโร, ธันวาคม, เดือนธันวาคม.
มาคสิรมาส : (ปุ.) เดือน ๑, เดือนอ้าย, ธันวาคม, เดือนธันวาคม.
มาฆ : (ปุ.) เดือนประกอบด้วยดาวฤกษ์ชื่อมฆา, เดือนมาฆะ, เดือน ๓, ภุมภาพันธ์, เดือนกุมภาพันธ์. วิ. มฆาย ปุณฺณจนฺทยุตฺตาย ยุตฺโต มาโส มาโฆ. ณ ปัจ. ราคาทิตัท.
มาฆบูชา : (อิต.) การบูชาในวันเพ็ญเดือน ๓, การบูชาด้วยปรารภเหตุสำคัญของพุทธศาสนาซึ่งเกิดขึ้นในวันเพ็ญเดือนมาฆะ ถ้าปีใดมีอธิกมาสจะเลื่อนไปทำการบูชาเพ็ญกลางเดือน ๔ วันมาฆบูชามีความสำคัญ ดังนี้ – ๑. เพราะตรงกับวันจาตุรงคสันนิบาต (ดูคำจตุรงฺคสนฺนิปาต ด้วย). พระพุทธเจ้าทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์ภายหลังจากตรัสรู้ได้ ๙ เดือน และ ๒. เพราะตรงกับวันปลงพระชนมายุสังขารในพรรรษาสุดท้าย ก่อนเสด็จดับขันธปรินิพพาน ๓ เดือน.วันมาฆบูชา เป็นวันพระสงฆ์.
มาฆมาส : (ปุ.) เดือน ๓, ฯลฯ, เดือนกุมภาพันธ์.
มาฆย : นป. ต้นกล้า, ต้นตาเสือ
มาฆฺย : (นปุ.) คล้า ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่ง ลำต้นและใบคล้ายข่า ผิวคล้ายหวาย จักผิวเอามาใช้เย็บจากแทนหวาย ผู้กสิ่งของหรือสานเป็นเสื่อ. วิ. มาเฆ ภวํ มาฆฺยํ. ณฺย ปัจ. ตาเสือ ต้นตาเสือ ก็แปล.
มาณ : (นปุ.) ทะนาน, การนับ, ประมาณ, มา ปริมาเณ, ยุ.
มาณว : (วิ.) หนุ่ม, รุ่น.
มาณวก : (ปุ.) ชาย, ฯลฯ. ก สกัด. มาณว แปลว่า โจรก็มี ?
มาณวิกา : (วิ.) สาว, รุ่น, รุ่นสาว.
มาณิกา : อิต. เครื่องตวงรูปเหมือนราง
มาณิกา มานิกา : (อิต.) มาณิกา มานิกา ชื่อ ภาชนะสำหรับตวง รูปเหมือนราง. ๔ โทณะ เป็น ๑ มาณิกา, มานิกา.
มาตงฺค : (ปุ.) ช้าง, ช้างพลาย. วิ. มหนฺตํ องฺคํ เอตสฺสาติ มาตงฺโค (สัตว์มีตัวใหญ่). มหนฺต+องฺค ลบ หนฺต แปลง อ ที่ ม เป็น อา.
มาตงฺคมุทฺธปิณฺฑ : (ปุ.) น้ำเต้าแห่งช้าง ชื่อ อวัยวะส่วนนูนที่อยู่โคนงวงช้าง.
มาตลี : (ปุ.) มาตลี ชื่อเทพบุตรผู้เป็นสารถีของรถพระอินทร์ วิ. มาตลาย อปจฺจํ มาตลี. ณี ปัจ. มา มาตา วิย สตฺตานํ หิตสุขํตลตีติ วา มาตลี. มาปุพฺโพ, ตลฺ ปติฏฺฐายํ, ณี.
มาตาปิตุ : (ปุ.) มารดาและบิดา, แม่และพ่อ.
มาตาเปติก : ค. เป็นของมารดาและบิดา
มาตามห : (ปุ.) ตา (พ่อของแม่) วิ. มาตุ ปิตา มาตามโห. อามห ปัจ. โมคฯ ณาทิกัณฺฑ์ ๓๘.
มาตามหยฺยก : (ปุ.) ตาทวด (พ่อของตา พ่อของยาย).
มาตามหยฺยิกา : (อิต.) ยายทวด (แม่ของตา แม่ของยาย).
มาตามหา มาคามหี : (อิต.) ยาย (แม่ของแม่) วิ. มาตุ มาตา มาตามหา มาตามหี วา. อามห ปัจ. อา อี อิต. ย่า (แม่ของพ่อ) วิ. ปิตุโน มาตา ปิตามหา ปิตามหี วา.
มาตามหา, มาตามหี : อิต. ยาย
มาติก : (วิ.) มาข้างมารดา วิ. มาติโต อาคตํ มาติกํ (นามํ). ณิก ปัจ. มาตุ+โต ปัจ. ให้แปลง อุ เป็น อิ.
มาติกา : (อิต.) แม่บท, หัวข้อ, หัวข้อใหญ่, ทางน้ำ, ทางน้ำไหล, ร่องน้ำ, ลำราง, เหมือง, คลอง, สิ่งเหล่านี้เป็นเหมือนแม่เพราะเป็นของตั้งอยู่ในความสำเร็จของปวงชน.
มาติปกฺข : (ปุ.) ฝ่ายข้างมารดา.
มาติย : (ปุ.) แม่บท, หัวข้อ, หัวข้อใหญ่, วิ. มาติโต สมฺภูโต มาติโย. ย ปัจ. โมคฯ ณาทิกัณฑ์ ๓๑.
มาตี : (อิต.) ทางน้ำ, ฯลฯ, คลอง.
มาตุ : (อิต.) แม่ วิ. ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา (รักลูก). มานฺ ปูชายํ, ราตุ. ปาตีติ วา มาตา (ดูดดื่ม ซาบซึ้งในลูก). ปา ปาเน, ตุ. แปลง ปา เป็น มา. ศัพท์ มาตุ นี้แปลว่า ยาย ก็ได้. มาตุมาตุ. อภิฯ.
มาตุกุจฺฉิ : อิต. ครรภ์มารดา
มาตุคาม : (ปุ.) อัตภาพมีบ้านดังบ้านแห่งมารดา, อัตภาพถึงซึ่งความเป็นผู้เสมอด้วยมารดา, ชนผู้เป็นไปเหมือนแม่, ชนผู้มีเพศแม่, หญิงชาวบ้าน, หญิง, ผู้หญิง, หญิงมนุษย์. วิ. มาตุยา คาโม วิย คาโม ยสฺสา สา มาตุคาโม. มาตา วิย คจฺฉตีติ วา มาตุคาโม. มาตุยา สมภาวํ มิสฺสีภาวญฺจ คจฺฉตีติ วา มาตุคาโม. คมุ คมเน, โณ. มาตา วิย คสตีติ วา มาตุคาโม. คสฺ อทเน, โณ, สสฺส โม. มาตา วิย คายตีติ วา มาตุคาโม. เค สทฺเท, โม. แปลง เอ เป็น อา.
มาตุฆาต : (ปุ.) การฆ่าแม่, การฆ่ามารดา.
มาตุฆาต, - ตก : ค. ผู้ฆ่ามารดา
มาตุจฺฉา : (อิต.) ป้า, น้า (พี่น้องหญิงของแม่). วิ. มาตุยา ภคินี มาตุจฺฉา. จฺฉ ปัจ. อา อิต.
มาตุปฏฺฐาน : (นปุ.) การบำรุงมารดา.
มาตุโปสก : (วิ.) ผู้เลี้ยงมารดา.
มาตุภคินี : (อิต.) ป้า, น้า (พี่น้องหญิงของแม่). วิ. มาตุยา ภคินี มาตุภคินี.
มาตุมาตุ มาตุมหิ : (อิต.) ยาย.
มาตุล : (ปุ.) ลุง, น้า (พี่ชาย น้องชายของแม่). วิ. มาตุยา ภาตา มาตุโล. อุล ปัจ.
มาตุลานี : (อิต.) ป้าสะใภ้, น้าสะใภ้ (ภรรยาของพี่ชายแม่ ภรรยาของน้องชายแม่). วิ. มาตุลสฺส ภริยา มาตุลานี. มาตุล+อี อิต. เพราะลง อี ปัจ. ให้เอา อ ที่ ล เป็น อาน รูปฯ ๑๘๙. ในบางแห่งแปลว่า ป้า น้า ซึ่งเป็นพี่น้องของพ่อก็มี ?
มาตุลุงฺค : (ปุ.) มะงั่ว วิ. มตฺโต ลุชฺชติ อเนนาติ มาตุลุงฺโค. มตฺตปุพฺโพ, ลุชฺ วินาเส, อ. มะกรูด มะนาว ก็แปล.
มาท : (ปุ.) ความเมา, ความจองหอง. มทฺ อุมฺทาเท, โณ.
มาทิกฺข มาทิส มาที มาริกฺข มาริส : (วิ.) ผู้เช่นกับด้วยเรา, ผู้เช่นเรา. วิ. มมิว นํ ปสฺสตีติ มาทิกฺโข. อหํ วิย โส ทิสฺสตีติ วา มาทิกฺโข. อมฺห บทหน้า ทิสฺ ธาตุ กฺวิ ปัจ. แปลง อมฺห เป็น ม ทีฆะ รูปฯ ๕๗๒.
มาทิส : ค. เช่นกันฉัน