สมคฺต : (ปุ.) ความพร้อมเพรียง, ฯลฯ, บุคคล ผู้พร้อมเพรียงกัน, ฯลฯ. สม+อา+คมฺ คติยํ, อ. ลบที่สุดธาตุ รัสสะ ซ้อน ค.
สมงฺค : (ปุ.) ความพร้อมเพรียง, ฯลฯ, บุคคลผู้พร้อมเพรียง, ฯลฯ.
สมงฺคิตา : อิต. ความเป็นผู้พร้อมเพรียงกัน
สมงฺคี : (วิ.) ผู้มีความพร้อมเพรียงกัน, ฯลฯ. อีปัจ. ตทัสสัตถิตัท.
สมจฺเฉร : (วิ.) ผู้เป็นไปกับด้วยความตระหนี่, อันเป็นไปกับด้วยความตระหนี่.
สมจริยา : (อิต.) ความประพฤติเรียบร้อย.
สมจารี : (วิ.) ผู้ประพฤติสม่ำเสมอ, ผู้ประพฤติสม่ำเสมอโดยปกติ, ฯลฯ.
สมชฺช : (ปุ.) การเล่น, มหรสพ.
สมชฺชน : (นปุ.) การปรากฎด้วยดี, การประชุม, ที่ประชุม.
สมชฺชา : (อิต.) บริษัท, ภูมิที่ประชุม, สมัชชา(การประชุมเพื่อประโยชน์อย่างใดอย่างหนึ่งโดยเฉพาะ). วิ. สมชฺชนฺติ สํคจฺฉนฺติ มีลนฺตฺยสฺสนฺติ สมชฺชา. สํปุพโพ, อชฺ คมเน, อ, ชสฺส ทฺวิตฺตํ. อิตถิยํ อา. อภิฯ. สํปุพฺโพ, อญฺชฺ คติยํ, โณย. ลบ. ญฺสังโยค แปลง ชฺย เป็น ชฺช รูปฯ ๖๔๔. ส. สมชฺยา.
สมชฺชาภิจรณ : (นปุ.) การเที่ยวดูเล่น.
สมชาติก : (วิ.) ผู้มีชาติเสมอกัน, ผู้มีชาติทัดเทียมกัน.
สมญฺญา : (อิต.) นาม, ชื่อ, สมัญญา, สมญา, สมเญศ. วิ. สมฺมา อาชานาติ สมํ ชานาติ เอตายาติ สมญฺญา สํปุพฺโพ, ญา อวโพธเน, อ.
สมฎฺฐ : (วิ.) เกลี้ยง.
สมณ : (นปุ.) ความสงบ, ความระงับ, ความสงบระงับ.
สมฺณ : (ปุ.) สมณะ พระสมณะ(ผู้สงบ ผู้สงบระงับ). วิ. สเมติ สมียติ วา ปาปํ อเนนาติ สมโณ. สมุ อุปสเม, ยุ. แปลง น ซึ่งแปลงมาจาก ยุ เป็น ณ.
สมณกุตฺติก : ป. พระปลอม
สมณธมฺม : (ปุ.) ธรรมของสรณะ. ธรรมอันสมณะพึงประพฤติ, สมณธรรม(ข้อปฏิบัติของพระ).
สมณปุณฺฑรึก : (ปุ.) สมณะเพียงดอกบัยวขาว.
สมณพฺราหฺมณ : (ปุ.) สมณะและพราหมณ์.
สมณโวหาร : (ปุ.) โวหารของสมณะ, โวหารอันควรแก่สมณะ, สมณโวหาร คือคำที่สำหรับใช้กับสมณะนั้นมีอีกประเภทหนึ่ง เช่นรับประทานข้าว ว่า ฉันจังหัน นอน ว่า จำวัด เป็นต้น
สมณุทฺเทศ : (ปุ.) สามเณร วิ. สมณลิงฺคาจารฺตฺตา สมโณ อยนฺติ อุทฺทิสิตพฺโพติ สมณุเททฺโส.
สมณุทฺเทส : ป. สามเณร
สมตฺต : ค. จบ, บริบูรณ์
สมตฺถ : (ปุ.) ความอาจ, ความองอาจ, ความสามารถ, สมตฺฤ สตฺติยํ, อ. สา สตฺติยํ วา, โถ. แปลง อา เป็น นิคคหิต แล้วแปลงเป็น ม ซ้อน ตฺ.
สมตฺถน : (นปุ.) ความสำเร็จ, ความตกลง, ความสามารถ. ยุปัจ. ส. สมรฺถน., สมรฺถนา.
สมตฺถภาว : (ปุ.) ความสามารถ, สมรรถภาพ.
สมตา : อิต. ความเสมอกัน
สมติกฺกมติ : ก. ก้าวล่วง, ผ่านไป
สมติตฺติก : ค. เต็มถึงขอบ
สมติวตฺตติ : ก. ชนะ, ก้าวข้ามไป
สมตึส : (อิต.) สามสืบเสมอ, ความสิบครบ, สมดึงส์.
สมตึสปารมี : (อิต.) บารมีสามสิบถ้วน, บารมีสามสิบทัศ.
สมตุต : (วิ.) ทั้งปวง, ทั้งมวล, ฯลฯ, จบ. สํปุพฺโพ อสุ เขปเน, โต, ทฺวิตฺตํ, สุโลโป.
สมตุถ : (วิ.) อาจ, องอาจ, สามารถ, ส. สมรฺถ.
สมตุล : (นปุ.) ความเสมอกัน, ความเท่ากัน, ความพอดีกัน, ความสมส่วนกัน, สมดุล. สม+ตูล.
สมถ : (ปุ.) ธรรมเป็นเครื่องระงับ, ธรรมยังนิวรณ์ห้า มี กามฉันท์ เป็นต้นให้สงบ. วิ. กามฉนฺทาทิกํ ปญฺจนิวรณํ สเมตีติ สมโถ. สมุ อุปสเม. โถ แปลง อุ เป็น อ. ความสงบ, ความระงับ, ความสงบระงับ. วิ. สมนํ สมโถ. สมาธิ, สมถะ, ชื่อว่า สมถะ เพราะอรรถว่าไม่ฟุ้งซ้าน อวิกฺเขปฏเฐน สมโถ. สมถุ ชื่อของภาวนาอย่างที่ ๑ ในภาวนา ๒ เป็นอุบายสงบใจ เป็นวิธีทำใจให้สงบหลบทุกข์ไปได้ชั่วคราวมีผลเพียงให้กิเลสอย่างกลางระงับไปชั่วคราว ที่ท่านเปรียบไว้ว่าเหมือนเอาหินทับหญ้าเท่านั้น เมื่อเอาหินออก หญ้าก็งอกงามตามเดิม แต่ก็ยังผู้ปฏิบัติให้หลงไปว่าได้บรรลุโลกุตรธรรมเป็นพระอริยบุคคลไปก็มี เมื่อหลงไปเช่นนี้ก็เป็นอันตรายแด่พระพุทธศาสนาเหมือกัน. คำ สมถะ ไทยใช้ในความหมายว่า มักน้อย ปฏิบัติตนปอน ๆ.
สมธิคจฺฉติ : ก. บรรลุยิ่ง, เข้าใจแจ่มแจ้ง
สมน : (นปุ.) ความสงบ, ฯลฯ. ยุ ปัจ.
สมนฺต : (วิ.) รอบ, รอบคอบ, ทั่วไป, ทุกหนทุกแห่ง. ส. สมนฺต.
สมนฺตจกฺขุ : (ปุ.) พระสมันตจักขุ (ทรงรู้ทรงเห็นโดยทั่ว) เป็นพระนามของพระพุทธเจ้าทั้งปวง. บทธรรมที่พระคถาคตไม่ทรงเห็นแล้วไม่มีในโลกนี้ บทธรรมที่ควรรู้ พระคถาคตไม่ทรงรู้แล้วไม่มี ทรงทรางยิ่งซึ่งธรรมเครื่องนำไปทั้งปวง จึงเป็นพระสมันตจักษุ. ไตร. ๓๑ ข้อ ๒๙๑.
สมนฺตโต สมนฺตา : (อัพ. นิบาต) รอบ, รอบคอบ, โดย...ทั้งปวง, โดยประการทั้งปวง, โดยรอบ. อภิฯ และรูปฯ ว่าเป็นนิบาตลงในอรรถแห่งสัตมี.
สมนฺตทุทฺธ : (ปุ.) ต้นไม้มียางทั่วต้น.
สมนฺตปาสาทิก : ค. ประกอบด้วยความชอบใจโดยรอบ
สมนฺตา : ก. วิ. โดยรอบ
สมนนฺตร : ค. ใกล้ที่สุด
สมนฺนาคต : กิต. มาตามพร้อมแล้ว
สมนฺนาหรติ : ก. รวบรวม, นำมาเก็บ
สมนุคฺคาห : (ปุ.) การถือเอาพร้อม, ความถือเอาพร้อม, การถือรวบยอด, ความถือรวบยอด.
สมนุคาหติ : ก. ถือเหตุผล